Abstract:
همه حکیمان الهی معاد را حق می دانند، با این حال درباره چگونگی آن دیدگاه های متفاوتی دارند، به باور صدرالمتالهین، کسانی که معتقدند وقتی بدن نابود گردد دیگر بازگشت آن ناممکن خواهد شد و این نفس است که در قیامت حاضر خواهد گشت، از چگونگی عالم آخرت غافل اند؛ به واقع اینان آیات صریح قرآنی را که به روشنی بر جسمانی بودن معاد دلالت دارند تاویل کرده اند؛ صدرالمتالهین در اثبات جسمانی بودن معاد گفته است: اگر کسی با داشتن سلامت نفس به مقدمات اثبات معاد جسمانی بنگرد، یقینا به این نتیجه خواهد رسید که همین بدن به عین آن در قیامت محشور خواهد شد. همچنین، شیخ اشراق بر وقوع معاد جسمانی با قالب مثالی تاکید دارد. سایر حکما از جمله ابن سینا نیز معاد جسمانی را بنا بر خبر پیامبر اکرم (ص) به اثبات رسانده اند؛ ضمن اینکه محقق طوسی آن را ضرورت دین شمرده است. و در نهایت به این نتیجه دست خواهیم یافت که معاد جسمانی خواهد بود؛ یعنی انسان با بدن مادی و عنصری محشور می شود، گر چه در آنجا تغییراتی در نظام بدن رخ خواهد داد.
Machine summary:
به باور صدرالمتألّهين، كساني كه معتقدند وقتي بدن نابود گردد ديگر بازگشت آن ناممكن خواهد شد و اين نفس است كه در قيامت حاضر خواهد گشت، از چگونگي عالَم آخرت غافلاند؛ به واقع اينان آيات صريح قرآني را كه به روشني بر جسماني بودن معاد دلالت دارند تأويل كردهاند!
صدرالمتألّهين در اثبات جسماني بودن معاد گفته است: اگر كسي با داشتن سلامت نفس به مقدّمات اثبات معاد جسماني بنگرد، يقينا به اين نتيجه خواهد رسيد كه همين بدن به عين آن در قيامت محشور خواهد شد.
2. معاد صرفا روحاني: صدرالمتألّهين در تفسير اين ديدگاه چنين نوشته است: فلاسفه پيرو مكتب مشّاء معاد را فقط روحاني ميدانند، چون پس از قطع پيوند بدن با نفسْ تمام صورتها و اعراض بدن نابود ميشود و ديگر بازگشت روح به بدن امكانپذير نميشود؛ زيرا آنچه معدوم گردد دگر بازنميگردد.
اما صدرالمتألّهين صاحبان اين ديدگاه را بدينسان نقد كرده است: جاي بسي تعجب است كه اينان چگونه از وجود عالم جسماني در آخرت، كه در آن اجسام با شكلهاي آنسرايي خود وجود دارند، غافل شدهاند و چگونه آيات روشن قرآني درباره معاد جسماني را بر امور عقلي حمل كردهاند؟!
تمام آيات و رواياتي كه از بهرهمندي بهشتيان و در عذاب بودن جهنميان سخن گفتهاند به همين نوع بدن اشاره داشتهاند؛ زيرا نفس در اين بدن مثالي تصرّف ميكند و در نتيجه، اين بدن همانند بدن عنصري ميشود: تمام حواس ظاهري و باطني را دارد و نفس ناطقه در آن، داراي نقش ادراككننده است.
» حكيم سبزواري هم اين برداشت صدرالمتألّهين را تأييد كرده و گفته كه شيخالرئيس خود از باورمندان به معاد جسماني به شمار ميآيد، اما از اثبات آن با دليل عقلي ناتوان بوده است.