Abstract:
تفسیر آیه 238 سوره بقره، یکی از بحث برانگیزترین تفسیرها بوده و یافتن مصداق «صلاه وسطی» که عبارتی از آیه مذکور است، استدلال های بسیاری را برانگیخته است. در مقاله حاضر، با انگیزه یافتن مصداق «صلاه وسطی» با پرداختن به ده قول عمده عرضه شده، و نیز بیان استدلال هر یک و نقد و بررسی آنها نشان داده می شود که هیچ کدام توانایی اثبات خود را ندارد و باب تفسیر این آیه، همچنان گشوده و بحث در باره آن ناتمام است
Machine summary:
"طرفداران این ادعاها-از آنجا که عطف «الصلاة الوسطی»بر«الصلوات»در آیۀ مورد بحث،مصداق عطف خاص بر عام و ذکر عام و نشانۀ تأکید بر روی معطوف و اهمیت آن است(ابن جوزی،همان:248؛رازی،همان؛ طبرسی،همان؛1414،همان؛زمخشری،همان:287؛مجلسی،1403،همان:278)- درصدد برآمدهاند یا با اتکا به یکی از سه معنای واژۀ«وسطی»(-بااهمیتتر، حیاتیتر)و یا با اتکا بر روایات،احتمال برگزیدۀ خود را-جز قول هفتم که بر معنای دیگری از واژۀ«وسطی»متکی است-همان مراد خدای متعال و مصداق«صلاة وسطی» معرفی کنند،با آنکه: الف)اینها-همگی-تلاشهای هرچند مشکوریاند که نمیتوانند برای اثبات مدعا، کافی باشند و تنها جنبۀ حدس و گمان و تخمین دارند(شوکانی،بیتا،همان:257).
به خاطر همین وضعیت نابههنجار،ابو حیان اندلسی(همان)معتقد است برای حل مشکل،تنها باید به سخن رسول خدا(ص)تکیه کرد و شوکانی(بیتا،همان:256)، ضمن اعتراف به همین نکته،آثار مرویه از صحابه را برای چارهسازی و کارگشایی در اینباره،به هیچ میانگارد،بهویژه اگر در تعارض با حدیث رسول خدا(ص)باشند(همان)؛اما ابن عاشور که طرفدار مصداقیت نماز صبح است،ضمن تحلیل از چگونگی اختلاف صحابه در کار تعیین مصداق«صلاة وسطی»(همان)اقوال منقول از صحابه را نیز از ادلۀ مورد اعتماد و کارگشا در این زمینه میداند(همان:465).
شوکانی(1419،همانجا)این دلیل را مهمترین عذر کسانی میداند که مخالف مصداقیت نماز عصرند؛چنانکه ابن عاشور(همان)نیز معتقد است به لحاظ آثار و روایات(البته در نگاه اهل سنت)تنها نمازهای صبح و عصر میتوانند مصداق «صلاة وسطی»باشند.
وی از سوی دیگر،این دسته روایات را با روایاتی دیگر از همسران یاد شده رسول خدا(ص)که یا حرف«واو»در آنها افتاده است و یا رسما«صلاة وسطی»را به نماز عصر تفسیر میکنند،معارض میداند(بیتا،همان،نیز نک:ابن ابی داود 98؛ طبرسی،همان،571؛زمخشری،همان)و میافزاید:چون اصل در تعارض،تساقط است،باید هردو دسته روایات مربوط به مصاحف همسران رسول خدا(ص)را نادیده گرفت و به احادیث صحیحه آن حضرت که بدون معارض و عاری از حرف«واو»میان «صلاة وسطی»و«صلاة العصر»هستند،مراجعه کرد(بیتا،همان)."