Abstract:
دو هفتهنامهء books در شمارهء ویژهء اول سپتامبر خود به معرفی کتاب بازیگران کوچک بازی بزرگ:تصفیهء مناطق شرق ایرن و تشکیل افغانستان،نوشتهء دکتر پیروز مجتهدزاده پرداخته است.کتاب مزبور،ضمن گذری تاریخی بر ماجرای رقابت روسیه و انگلیس در این منطقه و وقایع مربوط به تعیین حدود ایران و افغانستان توسط انگلیسیها،نقش برخی از شخصیتهای مهم را که سرنوشت همه منطقه را شکل دادهاند،بازخوانی کرده است.
Machine summary:
"امرای خوزیمه با سه قدرت در کنار مرزهای خود روبهرو بودند که البته مهمترین آنها شاه در تهران بود که آنها به نمایندگی از او،آن دیار را در اختیار داشتند؛ضمن اینکه در شمال،روسها حضور داشتند و در غرب نیز مأموران متجاوز انگلیس،نمایندهء قدرتی بودند که در پی شورش مردم بلوچ علیه حکومت ایران،بخش بزرگی از بلوچستان را(که امروز قلمرو پاکستان محسوب میشود)خریده بودند.
احمد خان ابدالی که بعدها به نام احمدشاه درانی معروف شد و نخستین فرمانفرمای افغانستان بود،میخواست تمام خراسان را به سلطنت نوپایش منضم نماید و به مرور زمان آن را توسعه دهد و ما بقی ایران را نیز در اختیار بگیرد تا بدین وسیله امپراتوری نادرشاه دوباره زنده شود،اما امیر علم خان خوزیمه میخواست تمامی خراسان جزیی از ایران و به استثنای کابل،تحت امر او باشد.
دلیلی که این نویسنده در تأیید ادعای بیاساس خود ارائه نموده،تصمیم آغا محمد خان برای اعزام حسن خان قراگوزلو به دربار شاه زمان،فرمانروای کابل،در سال 1796 است،اما نکتهای که تیت از آن غافل مانده،این است که قلمرو پیشین احمدشاه درانی به سه بخش هرات،قندهار و کابل تقسیم شده بود و هرسه شهر نامبرده از زمانهای قدیم جزء توابع ایران بودند.
در خراسان،نادر میرزا،پسر شاهرخ میرزا و نتیجهء نادرشاه افشار،همینکه خبر ترور آغا محمد خان را در ژوئیه 1779 شنید،از کابل به همراه تعدادی از سربازان،روانهء مشهد شد و آن شهر را اشغال کرد و خود را وارث به حق تخت و تاج نادری در ایران اعلام کرد."