Abstract:
شیخ صدوق و شیخ مفید بهعنوان اعاظم متکلمان شیعه بهرغم تفاوتهای چشمگیر در آثار خویش در طرح مسائل عقیدتی،در مبانی که خود رائه دادهاند قرابتهای زیادی دارند.اگرچه شیخ صدوق را بهعنوان یکی از محدثان و دارندگان گرایش حدیثی با آثار عمدتا روایی شاید به سخنی بتوان در کنار متکلمانی مانند شیخ مفید و اختلاف او سید مرتضی و...جای داد،اما با بررسی دعاوی مبنایی وی میتوان جایگاه بسیار نزدیکی میان او و حلقهء اتصال کلام نقلی و کلام عقلی شیعه یعنی شیخ مفید ترسیم کرد.
این مقاله در پی آن است که اختلافات بین ابن بابویه و شیخ مفید را در عواملی غیر از مبانی فکری جستجو کند.به بیان دیگر،نشان دهد اختلافاتی که منجر به تفاوت آثار ایشان شده است،تنها در میزان به کارگیری مبانی است که هریک از آن دو به کار بردهاند،ضمن اینکه غایت و هدف هریک در طرح مباحث نسبت به دیگری دارای نوعی سعه و ضیق است.
Machine summary:
"شیخ صدوق در باب توحید و نفی تشبیه پس از ذکر حدیثی از امام صادق(ع)که هرکس خداوند را به آفریدهاش تشبیه کند مشرک است،به بیان دلایل قدیم بودن خداوند میپردازد و میگوید که اگر خدا حادث بود باید محدثی میداشت و این مسئله در مورد محدث او هم صادق بود و این امر الی غیرالتهایه ادامه داشت و تسلسل رخ میداد حال آنکه تسلسل باطل است.
این در حالی است که شیخ مفید به دلیل آنکه پیش از هرچیز یک متکلم بوده نه یک محدث،به رغم اعتقادش به اینکه عقل در مقدمات و نتایج محتاج سمع است عملا در آثارش جیز دیگری نشان داده است؛بهگونهای که رجحان استعمال عقل بر سمع هنگام همطرازی بینات در برخی آثار شیخ مفید انکارناپذیر است،تا آنجا که استفادهء وی از عقل آزاد در کتاب النکت الاعتقاد باعث تردید در انتساب کتاب به وی شده است.
شیخ مفید اگرچه میخواهد به رد شبهات وارده و دفاع از امامیه بپردازد،اما این کار را باسعهء صدر بیشتر و وسعت نظر قابلتوجهتری انجام میدهد؛ به همین دلیل در این راه،علاوه براینکه به پاسخ شبهههایی که به شیعه وارد شده اقدام کرده به نقد و ارزیابی سایر فرق نیز پرداخته است1و مقدمات موردنیاز در احتجاج را که مستقیما به بحث مربوط نیستند،اما دانستن آنها برای روشن شدن نقاط پنهان و تاریک عقاید لازم است،تحت عنوان لطایف کلام آورده است."