Abstract:
از دیرباز درک معانی باطنی قرآن در کنار معانی ظاهری و به تعبیری گرایش به تأویل همراه تفسیر،در کانون توجه مفسران قرار داشته است.در این میان فیض کاشانی با اندوختههای فلسفی-عرفانی از یک سو و بهرههای قرآنی- حدیثی از سوی دیگر،تفسیر روایی خود را براساس تأویل باطنی آیات سامان داده است.وی تأویل را فراتر از مدلول لفظ و به مثابه معانی حقیقی و روح و باطن الفاظ میداند.تأویلات فیض از ابعادی چون:مفهوم و حقیقت تؤیل،گونههای آن و مبانی وی در تأویل آیات،مورد توجه است.در این میان،شناخت حقیقت تأویل و تأویل آیات قرآن در شأن اهل بیت(علیهم السلام)نیازمند نقد و بررسی افزونتر است.زیرا برخی با نقد اینگونه نگرش،چنین برداشتهایی را دور از ذهن و غیر منطقی با سیاق و شأن نزول آیات دانستهاند.تبیین و ارزیابی تأویلات فیض مستلزم بررسی نگرش وی به رمز و راز تؤیل و مبانی او در زمینه است.
Machine summary:
"وی تفسیر را نیز-که از آن به اسرار آیات قرآنی تعبیر میکند1-برگرفته از (1)-این تعبیر از فیض کاشانی در مورد تفسیر،متأثر از اندیشههای صدرالمتألهین است که تفسیری به نام الاسرار الآیات دارد.
مستند وی در این نگرش،روایاتی است که در برخی کتب روایی و تفسیری چون:اصول کافی،تفسیر عیاشی،تفسیر علی بن ابراهیم قمی،تفسیر فرات کوفی و تفسیر منسوب به امام عسکری(ع)وجود دارد که براساس آن بخشی از قرآن در مورد اهل بیت و بخشی دیگر در مورد دوستان و دشمنان آنهاست.
افزون بر استفادهء فیض کاشانی از برخی از کتابهای یاد شده و تصریح او به این استفاده،وی از ویژگیهای کتابهایی در این زمینه یاد میکند که در آنها قرآن بر اساس ترتیب آیات،اینچنین تأویل شده و ایشان خود یکی از این کتابها به دلیل اشتمال بر اخباری که به زعم برخی مخالف ظاهر شریعت و قواعد دین است،مورد مناقشه قرار گرفته است(نک:خوانساری،20).
هرچند فیض کاشانی هدف اصلی خود را پیرایش تفسیرش از چنین تأویلاتی بیان میکند(نک:فیض کاشانی،همان،1/11)اما گاه به تبیین اینگونه مفاهیم از نگاه حکمی-عرفانی در سایر آثارش پرداخته است و حتی گاه در تفسیرش نیز ردپایی از این نگرش میبینم که در جای خود نیازمند نقد و بررسی است.
باوجود ظرافت و دقت تمامی که وی در رویکرد به چنین تأویلاتی دارد;اما در عین حال برخی تأویلات وی،مستلزم دوری از شأن نزول و گذر از ظواهر آیات است بهگونهای که با مبانی جری و تطبیق یا قرار دادن آن بهعنوان مصداقی از یک مفهوم کلی و مانند آنها نیز قابل توجیه نیست."