Abstract:
مقاله حاضر درصدد پاسخگوئی به دو سؤال عمده میباشد که عبارتست از:
1-آیا رویکرد رفتارگرایی در روانشناسی،نماز را میتواند همانند سایر رفتارهای انسان تبیین کند؟
2-آیا تبین نماز براساس رویکرد رفتارگرایی منطبق با آیات قرآن و روایات ائمه(ع) است؟
روش پژوهش کتابخانهای و ارشیوی است،این مقاله گامی در جهت گسترش و تعمیم رویکرد رفتارگرایی در رابطه با موضوعا دینی(در این مبحث نماز)است.هدف مقاله استفاده از رویکردهای روانشناسی(رفتارگرایی)در تبیین چرائی و چگونگی برپاداشتن و اقامه کردن نماز است.اینمقاله گامی جهت تجربی کردن مباحث روانشناسی اسلامی است.در این مقاله اصول و مبانی دو رویکرد اصلی و مهم رفتارگرایی یعنی شرطی سازی کلاسیک و عاملی بطور خلاصه بیان و در ادامه آیات و روایات ائمه(ع)که نبوعی موئد این اصول است مطرح شده است.در آخر مقاله با تعریف و تأئید این نکته که نماز همانند سایر رفتارها قابلیت تبیین براساس اصول رفتارگرایی را دارد و آیات و روایات ائمه نیز موئد این مسئله است،به دو پرسش که در متن موضوع آمده پاسخ داده و مشخص کرده کهاولا نماز مثل سایر رفتارها تابع همان اصول رفتارگرایی است،و این مسئله منطبق با آیات قرآن و روایات اسلامی است.
Machine summary:
"برمبنای احادیث و سخنان ذکر شده هرگاه عطر،گلاب،سجاده زیبا،بیسکویت، بوسه،صورت زیبا،نمایش،قصه،تهویه مطبوع و مسواک زدن،تمیزی و نظم،نیکی به دیگران و کلا تجارت خوشایند با نماز همراه شود براساس اصل مجاورت،نماز(محرک شرطی)محرک دیگر(پاکی،نظم،عطر،زیبائی)را تداعی میکند مجاورت نام و واژه هائی مثل نماز و عمل نماز خواندن با زیبائیها و خوشایندها باعث شده کودکان نسبت به نام و عمل نماز خواندن شرطی شده و احساسات و نگرش مثبت نسبت به عمل نماز خواندن پیدا کند.
در روایات اسلامی پیامبر آنقدر به احساسات کودکاناهمیت میدادند که مواظب بودند حتی در موقع بازی آنها ناراحت نشوند روزی پیامبر در حال اقامه نماز و سجده بودند نوه خردسال ایشان(امام حسین)به پشت آن حضرت مینشینند تا از پیامبر سواری بگیرند به همین دلیل سده حضرت طولانی میشود وقتی صحبانه از حضرت علت طولانی شدن سجده را میپرسند پیامبر میفرمایند فرزندم مرا سواری خود قرار داده بود ناپسند شمردم قبل از آنکه نیازش رفع شود او را با عجله پائین آورم(بیآزارشیرازی، ص 62).
مثال،استفاده از شرطیسازی کنشگر(عاملی جهت نماز در یک کودک:منصوره کودک 6 سالهای به نماز والدین و اعضاء خانواده نشان نمیدهد والدین تصمیم میگیرند جهت آموزش و ایجاد رفتار برپاداشتن نماز و ایجاد نگرش مثبت در او با استفاده از تکنیک شرطی عاملی هرگونه توجه منصوره به نماز خواند پدر(حتی به طور خیلی کوتاه»توجه میکند مادر سریعا او را تشویق میکند و میگوید آفرین و او را توجه منصوره به نماز مثل توجه به برادری کهمشغول نماز خواندن است،توجه به سجاده ،برداشتن مهر و سجاده،رویه قبله نماز خواندن،بوسیدن مهر بلافاصله مورد تقوی «بوسیدن،آفرنگفتن و گاها شکلات)قرار میگیرد پس از چند هفته که والدین رفتا ر منصوره در توجه به نماز را تقویت میکنند مشاهده میکنند که منصوره نیسبت به نمز و مسائل آن حساس شده و به آن توجه میکند به نماز در منصوره است: توجه نشان به نماز و سجاده یا تقلید کودک از نماز خواندن بزرگسالان دادن تقویت مثبت مثل بوسه-آفرینگفتن-شکلات دادن."