Abstract:
نویسندهء مقاله،در این جستار با استفاده از کتب معتبر حکیمان و عارفان نامآور،کوشیده تا حقیقت علم و اتحاد عاقل به معقول را بنماید.این بحث در چهاربند زیر مورد بررسی و کاوش قرار گرفت:1-تعریف و بیا چیستی علم؛2-چیستی ادراکات بشری؛3- بیان مقصود از اتحاد عاقل به معقول؛4-بیان چگونگی تذکر و یادآوری بعد از ذهول و نسیان. در همهء ابحاث،نخست به دیدگاه ملاصدرا اشارت شده سپس با دیدگاه دگر حکمیان و متفکران-به خصوص دیدگاه ابن سینا و علامه طباطبائی-مقایسه گردیده و سرانجام نتیجه گیری نهایی به عمل آمده است. دو نکته برجسته در بحث اتحاد عاقل به معقول،در این جستار به چشم میخورد:الف)بیان اشکال اساسی صدر الدین شیرازی به ابن سینا؛ب)-نقل اشکال معروف علامه طباطبائی به ملاصدرا در شیوهء استدلال وی در این باب،و نتیجهگیری نهایی.
Machine summary:
"اما بخش سوم از بند«الف»مقاله یعنی رد اقوال دیگران در باب علم اقوال پیشینیان اعم از فلاسفه و متکلمان در باب علم طبق گفتهء ملاصدرا،در این خلاصه شد که آنان باور داشتند که علم یا صور ذهنی است-همان وجود ذهنی که کیفیت نفسانی است و یا عبارت است از اضافهء مقولی بین عالم و معلوم خارجی البته اقوال دیگری نیز در این باب هست که قابل اعتنا نیستند و یا ممکن است به این دو قول ارجاع شوند.
اما بخش دوم از بند«ب»مقاله یعنی انواع صور ادراکی گرچه نحوهء وجودی و چگونگی حصول ادراکات از نظر ملاصدرا با نظر پیشینیان،تفاوت جوهری دارد لیکن انواع ادراکات را همانند دیگران به سه قسم زیر تقسیم میکند:1- محسوسات،ادراک محسوسات با سه شرط برای نفس آدمی میسر است الف)-مواجههء آلت ادراک با موجودی مادی،حضور المادهء عند آلة الادراک؛ب)-احاطه بر شییء مورد ادراک؛ج)-محدود و جزئی بودن شییء مورد ادراک.
فخر رازی بعد از بیان مطلب فوق گفت:این استدلال با توجه به اعتقاد حکیمان در این باب بود که علم را عبارت از صور ذهنی دانند لیکن طبق باور خود ما که علم را از مقولهء (1)-همان،ص 073.
اما پاسخ ملاصدرا از برجستهترین اشکال بر برهان اتحاد عاقل به معقول از راه تضایف مهمترین اشکال به برهان ملاصدرا،در اثبات اتحاد عاقل به معقول از راه تضایف؛آنست که گفته شود:دو شییء متضایف با اینکه از جمیع جهات در یک رتبه هستند؛لیکن از طرفی دیگر از اقسام تقابل هستند که نسبت به هم غیریت ذاتی دارند؛مانند دو شییء متضاد و متناقض،پس ممکن نیست این دو چیز حقیقتا شییء واحد باشد."