Abstract:
یادکرد از مردمان و سرزمینهای مختلف در شعر فارسی، بازتاب آگاهیهای شاعران از
موضوعات یاد شده است. مردم و سرزمین اروپا از روزگاران گذشته معمولا در میان
شاعران پارسیگوی نامی آشنا داشتهاند. از حدود قرن ششم هجری شاعران ایرانی از
اروپا و اروپاییان با نامهای مصطلح جدید، بویژه فرنگ و فرنگی در اشعار خود یاد
کردهاند. در این نوشته سعی شده است مجموعهای از تصورات مثبت و منفی شاعران ایرانی
نسبت به اروپائیان از قرن ششم تا دوازدهم هجری بررسی گردد.
Machine summary:
پیش از این شادروان دکتر ذبیح الله صفا در «تاریخ ادبیات در ایران»، به مناسبت بحث از شعر فارسی دوره صفویه، بررسی اجمالی و کوتاهی را از بازتاب فرنگ در شعر شاعران دورة یاد شده انجام داده است، (صفا ،1362، ج 5، صص 57-59) که بیشتر موضوع افزایش کاربرد اصطلاحات فرنگ و فرنگی و مانند آن را به عنوان پدیدهای نو در شعر عصر صفوی دربرمیگیرد.
نمونهای از این گونه اشعار، غزلی است از ملا اسماعیل ذبیحی معاصر نصر آبادی با مطلع زیر:وحــشــی تـر از آهوی نگاه تو فــرنگی\دارم دلــی از چــشــم سیـاه تو فرنگی (نصرآبادی،1361، 299-300) و نمونههای دیگر چنین یادکردی از فرنگیان در روزگار صفویان: صائب: اگر در کعبه رو می آورد بتخانه میسازد\فرنگی طلعتی کز دین مرا بیگانـه می سازد (صائب،136، ج3، 1466) میرزابسمل (معاصر نصر آبادی): هر که می خواهد بت خود را فرنگی میشود\هست خاطر جویی معشوق شرط عاشقی (نصر آبادی، 1361، 110) میرزا سید علی سبزواری(معاصر نصر آبادی): بــه نــاز بــالش گل تکیـه داد رنگ تـرا\نــمــود مــی شفقی چهرة فرنگ ترا (نصر آبادی، 1361، 97) میرزا جلال اسیر (معاصر نصر آبادی): شــمع سبـزی بر سـر لوح مـزار ما زنیـد\از فرنگی نـرگسی تیر نگاهی خوردهایم (نصر آبادی، 1361، 95) اندکی پیش از روی کار آمدن صفویان گویا در حکمرانی آق قویونلوها بر ایران، در زمانهای که رفت و آمدهای سیاسی تجاری میان ایران و بخشهایی از اروپا از جمله جمهوری ونیز ایتالیا رونق گرفته بود ظاهرا بازرگانان اروپایی متاع جدیدی را به ایران آوردند که ایرانیان آن را نخست «شیشه فرنگ» و سپس عینک نامیدند .
عبدالرحمن جامی از جمله نخستین شاعران ایرانی است که از این رهاورد فرنگیان یاد میکند:(2) از فــرنـگــی شـیشه تــاگشـته چهار\از دو چـــشـــم مــن نیاید هیچ کار (جامی،1376، 109) افزایش برخوردها و پیوندهای ایرانیان با اروپاییان در عصر صفوی باعث شد تا برای نخستین بار مضامینی نو و قابل توجه مرتبط با فرنگ و فرنگی در شعر شاعران فارسی گوی این روزگار انعکاس یابد.