Abstract:
صدر المتألهین در بیان دو اطلاق وجود رابطی،به اختلاف نوعی میان یکی از اطلاقات آن با وجود محمولی معتقد شده است.این عقیده با اشتراک معنوی و وحدت مفهوم وجود ناسازگار به نظر میرسد.به همین جهت شارحان وی به توجیه اختلاف نوعی و رفع تعارض پرداختهاند.برخی این دیدگاه را از وی عجیب دانسته و گروهی در تأیید آن،وجه مشترک میان وجود رابط و محمولی یا مستقل را نفی کردهاند.اختلاف در مفهوم، غایت تباعد و بینونت را بر مبنای تشکیک وجود مطرح کردهاند.اختلاف در مفهوم، توجیه دیگری برای بیان این ادعاست.علامه طباطبایی دیدگاهی مقابل نظر ملاصدرا دارد. در واقع،وجود رابط که در مقابل وجود محمولی قرار دارد و در قضایا استعمال میشود و مربوط به حوزهء منطق باشد،با آن وجود رابط که در مقابل وجود مستقل قرار دارد و یک بحث فلسفی به شمار میرود متفاوت است.آنچه صدر المتألهین حکم به اختلاف نوعی آنها نموده است،وجود رابط به معنای نخست با وجود محمولی است.قسم دیگر مشمول اشتراک معنای وجود است.
Machine summary:
"2. غایت تباعد دستهء دیگری از پیروان صدر المتألهین،کلام ایشان را مبنی بر اختلاف نوعی میان وجود رابط و محمولی،حمل بر شدت بعد و نهایت اختلاف این دو قسم از وجود کردهاند(جوادی آملی،ص 325)؛زیرا بنا بر قول به اشتراک معنوی وجود و ذومراتب بودن آن،تنها راه توجیه سخن صدر المتألهین این است که وقتی فاصلهء بین مراتب وجود به نهایت خود میرسد،در یک طرف وجود حق و مستقل قرار دارد که شدت وجود است و در طرف دیگر وجود رابط است که اضعف مراتب است.
مرحوم سبزواری در ذیل کلام صدر المتألهین ضمن اینکه اتحاد معنای این دو وجود را مستلزم انقلاب میداند،معتقد است که شاید مراد ایشان از اختلاف نوعی و اشتراک لفظی میان دو وجود رابط و مستقل یا محمولی این باشد که چون بین آنها غایت تباعد و بینونت وجود دارد،همانند مشترک لفظی است.
چند نکته نکتهء اول با اندکی دقت روشن میشود که بازگشت کلام حکیم آقا علی نوری به سخن مرحوم سبزواری است که در تفسیر اختلاف نوعی وجود رابط و محمولی قائل به غایت تباعد و بینونت میان این دو وجود شد؛زیرا مطابق بیان ایشان در سلسله تشکیکی وجود حتی اگر وجود رابط از وجود ذهنی هم برخوردار باشد باز هم در موجودیت با وجود محمولی که عین خارجیت است هم سنخ خواهند بود.
همچنین با توجه به اینکه مرحوم سبزواری در حاشیهء دیگری(سبزواری،حاشیه بر اسفار، ص 97)،«اتفاق نوعی»در کلام صدر المتألهین را به دلیل نوع نداشتن وجود به معنای سنخ حقیقت وجود دانسته است؛چنان که در عبارت حکیم آقا علی نوری و آقا علی مدرس نیز به همین معنا تلقی شده است؛حال اگر مقصود صدر المتألهین مبانیت مفهومی وجود رابط و محمولی باشد،آنگاه این مبانیت به حسب سنخ نخواهد بود،زیرا مقصود،بیان مسانخت در حقیقت و اصل وجود است نه در مفهوم."