Abstract:
خواهد شد که با جستجو در متنهای تاریخی و جغرفیایی،کهنترین توصیف سنگ نگارهء بیستون در متنهای دورهء اسلامی نشان داده شود.سنگ نوشتهء داریوش بزرگ در کوه بیستون،بزرگترین سنگ نوشتهء بازمانده از دورهء هخامنشیان میباشد و از دیدگاه تاریخی و زبانشناختی چنان آکنده از آگاهیهای ارزشمند است که آن را شاهبانوی سنگنوشتههای شرقی باستان و مهمترین نوشتهء همهء شرق باستان خواندهاند.همچنین داریوش بزرگ در پیوند با درونمایهء سنگنوشتهها و هماهنگ با سنتهای شناخته شدهء شرق باستان،نگارهء همهء دشمنان نابوده شدهء خود را هم در کوه بیستون پدید آورده است.در لابهلای متنهای ا یرانی و انیرانی تاریخی و جغرافیایی کهن،پارهای توصیفها و اشارهها دربارهء سنگ نگارهء داریوش بزرگ در کوه بیستون دیده میشود،که گهگاه افسانهای و خیالیاند،تا توصیف واقعی نگارهها.در این مقاله،
Machine summary:
"پیش از اشاره به متنهای دورهء اسلامی باید یادآور شد که کهنترین توصیف شناخته شدهء سنگ نگارهها و سنگنوشتههای کوه بیستون در نوشتههای یونانی،در کتابخانهء تاریخ نوشتهء دیودور سیسیلی،مورخ یونانی سدهء نخست پیش از میلاد دیده میشود.
در گزارشهای جغرافیدانان دورهء اسلامی که تعدادی از آنها،خود از شاهراه پای کوه بیستون گذشتهاند،نگارههای شناخته شدهء طاق بستان تنها یادگارهای تاریخی کوه بیستون انگاشته شده و هیچ اشارهای به سنگ نگارهء داریوش بزرگ و یا نگارههای اشکانی در دامنهء کوه بیستون دیده نمیشود.
ق)،هم کوه بیستون را همچون اهرام مصر، ایوان مداین،و تخت شبدیز یکی از عجایب دنیای قدیم خوانده(ابن فقیه همدانی،9431:98- 88)،و هم سرودهای زیبا از شاعری عرب به نام احمد بن محمد،یا شاید محمد بن احمد(نگاه شود به:اذکائی،3731:02-81)دربارهء نگارههای طاق بستان آورده که دو بیت ان،آشکارا به سنگ نگارهء داریوش در کوه بیستون اشاره دارد،نه نگارههای طاق بستان.
در کوشش برای یافتن کهنترین توصیف سنگ نگارهء بیستون داریوش بزرگ در دورهء اسلامی،آشکار میگردد که در متنهای جغرافیدانان بزرگ ایران یو عرب که تعدادی از آنها کوه بیستون را به چشم خویش دیدهاند،نگارههای شناخته شدهء طاق بستان تنها یادگارهای تاریخی کوه بیستون انگاشته شده و هیچ اشارهای به سنگ نگاره و سنگ نوشتهء داریوش بزرگ در این کوه دیده نمیشود.
در این میان،کهنترین توصیف سنگ نگارهء بیستون در لابهلای سرودهای زیبا از شاعری عرب به نام احمد بن محمد،یا شاید محمد بن احمد،دربارهء نگارههای طاق بستان دیده میشود،که آن را ابو عبد الله احمد بن محمد-ابن فقیه همدانی،جغرافیدان ایرانی سدهء سوم در کتاب ارزشمند خود اخبار البلدان(نوشته شده در 092 ه."