Abstract:
موضوع این مقاله بررسی نقش ارامنه در بازرگانی خارجی ایران در دوره شاه عباس یکم (996-1038ق) و جانشینان وی است. پس از مهاجرت ارامنه از مناطق مرزی به داخل فلات ایران، گروههایی از آنان که از جلفای ارس به اصفهان انتقال یافته بودند، توجه شاه عباس را جلب کردند. اینان، پس از انحصاری شدن تجارت ابریشم، در بازرگانی خارجی ایران به خدمت گرفته شدند، بنابراین بررسی علل اتخاذ سیاست انحصار ابریشم توسط شاه عباس و رویکرد وی به ارامنه برای اجرای چنین سیاستی بخشی از این نوشته را تشکیل میدهد. با این همه، نقش و کارکرد ارامنه در بازرگانی خارجی ایران به ویژه در تجارت ابریشم در این دوره حائز اهمیت است. از این رو، بخش اصلی این مقاله به بررسی کارکرد ارامنه در تجارت خارجی و به ارزیابی موفقیت آنان در این حوزه میپردازد. سرانجام، تاثیرات لغو سیاست انحصار در دوره شاه صفی (1038- 1052ق) بر تولید و تجارت ابریشم و وضع ارامنه در روزگار پایانی صفویان تحلیل خواهد شد.
Machine summary:
"اینان،پس ازانحصاری شدن تجارت ابریشم،در بازرگانی خارجی ایران به خدمت گرفتهشدند،بنابراین بررسی علل اتخاذ سیاست انحصار ابریشم توسط شاه عباس ورویکرد وی به ارامنه برای اجرای چنین سیاستی بخشی از این نوشته راتشکیل میدهد.
از سوی دیگر تعصب مذهبی قزلباشان،قتل و غارتهای پراکنده،سرمایزمستان و بینوایی،ناسازگاریهای آبوهوا و بیماریهای مسری همه از عواملی بودندکه سبب رنجها و تلفات بسیاری در میان ارامنه،چه در طی مهاجرت و چه پس از آن،شدند(رائین،1349:17)؛این تلفات بیشتر در میان مهاجرانی که به مازندران و گیلانکوچانده شده بودند رخ داده بود،زیرا شاهعباس چنین میاندیشید ک که اینان در افزایشجمعیت این ناحیه مؤثر خواهند بود،اما به گفتۀ شاردن،آبو هوای بد منطقه بهاندازهای با طرحهای وی منافات داشت که در مازندران طی چهل سال تعداد مسیحیانیادشده به 400 خانوار کاهش یافت(شاردن،1350:6-25).
گاهی به سیاست انحصار ابریشم و پیامد آن ابریشم در بازرگانی خارجی ایران،به ویژه در دورۀ شاهعباس یکم(996-1038 ق)،ازجایگاه مهمی برخوردار بود،چنانکه این کالای نفیس و استراتژیک میتوانست سهمدرخور توجهی در روابط اقتصادی-سیاسی ایران با دول غرب و شرق داشته باشد ازاینرو به چند علت مهم دربارۀ انحصاری کردن آن میپردازیم؛نخست اینکه تا پیش ازانحصار ابریشم،بخش عظیمی از آن به عثمانی صادر میشد،اما انحصاری کردن خرید وفروش ابریشم مانع از صادرات آن به عثمانی شد و در نتیجه میتوانست به اقتصادجنگی آن کشور،در جایگاه دشمنی سرسخت،ضربه زند.
موفقیتارامنه در بازرگانی خارجی این دوره،افزون بر تجارت و تواناییهای فردی آنان که درپیش اشاره شد،به چند عامل خارجی دیگر بسته بود: الف)با پشتیبانی و حمایتی که شهریاران صفوی از ارامنۀ جلفای اصفهان میکردند،ارامنه نیز دلگرم شدند و خود را تابع ایران و تجارت را منبع درآمد مهمی برای کشورخود میدانستند."