Abstract:
در مقال حاضرء نگازندگان با در نظرداشت آرای ماخبنظران زبان و ادبیات فارسی
در بارة نخستین یا کهنترین دستور زبان فارسی, و نقد و بردسی آنها نشان دادهاند که
رسالة دستنویس قواعدالفرس قدیمترین دستور زبان فارسی به زبان عربی است که
در دسترس ماست.
آنان همچنین, با قراین و موّیداتی, مولف این رساله را «ابن کمال پاشا» دانستهاند.
یادکرد دیگر کسانی که عنوان «کمال پاشا» در نام آنان به چشم میخورد و چند
رسالة دیگر نامبردار به هواعد الفرس» و نیز گزارش نسخههای خطی قواعدالفرس
ابن کمال پاشا در کتابخانههای جهان, از دیگر مطالب این مقاله است.
Machine summary:
"نیز در مجلد هفدهم فهرست نسخههای خطی کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاهتهران رسالهای با عنوان قواعد کلیة فی الفرس لابن کمال پاشا گزارش شده(دانشپژوه 1364:382،ش 20)که این هم باید مورد توجه قرار گیرد.
اکنون میگوییم از این چهار اثر منسوب به ابن کمال پاشا،اولا رسالۀ یائیه هرچند در شرح گونههای«یاء»زائدی است که در پایان واژههای فارسی میآید(صفا1373:396/5)،براساس گزارش فهرستنگاران از آغاز یکی از نسخههای آن،این&%04706SMAG047G% کتاب به زبان ترکی است(طرازی 1967:277/2؛فهرس المخطوطات الترکیة العثمانیة:/2286،ش 2697).
کتاب قواعد فارسیة هم اولا در انتساب آن به کمال پاشازاده تردید است چه،براساس گزارش یکی از فهارس نسخ خطی،به مؤلفی به نام محیی الدین تعلق دارد وفهرستنگار در پانوشت آورده که شاید وی محیی الدین الگلشنی باشد و ممکن هماست این رساله از آثار ابن کمال پاشا باشد(همان:246/2،ش 2522)؛ثانیا براساسگزارش فهرستنگاران،این کتاب به زبان عربی و ترکی نوشته شده است(همان،همانجا؛نیز نک:طرازی 1967:49/2).
گفتنی است دستنویسی از این رساله با نام«وقاعد فرس»بدون انتساب به ابن کمال پاشا در ضمن مجموعهای از نسخههای خطی یکی ازکتابخانههای رومانی گزارش شده است(صوتی 1360:958-959؛نیز نک:منزوی1370:2869).
ناگفته نماند،دستنویسی به زبان ترکی به نام قواعد الفرس در مجموعهای همراهبا چند رساله دیگر-از جمله لغت شاهدی-در میان مجموعه نسخ خطی آرتورکریستنسن گزارش شده که در کتابخانۀ سلطنتی کپنهاگ نگهداری میشود(افشار1346 ب:704).
طرازی فهرستنگار مخطوطات فارسی دار الکتب قاهره،از نسخهرسالهای به نام قواعد فارسیة یاد میکند که به تصریح همو اثر ابن کمال پاشاستو در صرف فارسی و به زبان عربی و ترکی نگاشته شده و آغاز آن چنین است:«الحمد لله الذی زین بنی آدم بالنطق و الکلام»(همان:49/2،ش 1748)."