Abstract:
یکی از مسائل مهمی که از همان آغاز در میان دانشمندان علوم قرآن مطرح بوده، نسخ در قرآن است. مفهوم نسخ در نگاه متقدمان، مفهومی گسترده داشته به طوری که استثناء و تخصیص و تقیید را نیز در حیطه نسخ به شمار میآوردند. این در حالی است که متاخران، مفهوم نسخ را محدودتر دانسته و موارد فوق را از دایره نسخ بیرون میدانند. تفاوت این دو دیدگاه را زمانی متوجه میشویم که تعداد آیات منسوخ را در نگاه این دو گروه بررسی کنیم. تعداد آیات منسوخ در نگاه متقدمان تا بیش از دویست آیه نیز میرسیده در صورتی که این تعداد در نگاه متاخران بسیار کم حتی یک آیه بوده است. در این جستار به واکاوی مفهوم نسخ در نگاه این دوگروه از دانشمندان علوم قرآن پرداخته شده و از این رهگذر به طور اجمال به معنا و مفهوم نسخ در قرآن اشاره شده است.واژه فردوس که تنها دو بار در قرآن کریم آمده است، در طول تاریخ، سیر و تطور معنوی و همچنین انتقال جغرافیایی و زبانی پیچیدهای داشته است؛ تا حدی که لغت شناسان نتوانستهاند به نظریهای واحد درباره آن دست یابند. در این نوشتار به معناشناسی این واژه، قبل، همزمان و بعد از نزول قرآن کریم پرداخته و با کاوش در سیر تحول معنایی آن در طول تاریخ و بررسی موارد تکرار شده آن در قرآن کریم، به بررسی لغات قریب المعنی و متحد الموضوع آن در قرآن کریم میپردازیم.
Machine summary:
"7 با تأمل در روایاتی که از امام علی علیه السلام نقل شده، شاید بتوان این نکته مهم را برداشت کرد که منظور امام علی علیه السلام از شناخت ناسخ و منسوخ، تشخیص و شناخت صحیح آیات منسوخ بوده است؛ زیرا پیشینیان و از جمله صحابه، هر آیهای از قرآن کریم را که اندکی در آن تعارض بوده یا تخصیص و تقیید و استثناء بوده را حمل بر نسخ میکردند و حکم آیه منسوخ را تمام شده میدانستند.
از آنجایی که دایره مصادیق منسوخات در نزد متقدمان گسترده بوده، امام علی علیه السلام به حساسیت این موضوع مهم توجه کامل داشته و آن را به کسانی که حکم را اجرا میکنند «از جمله به همان شخصی که قاضی بوده» تذکر میدهد؛ زیرا بدون علم و احاطه کامل به شناخت قرآن و آیاتی که به اصطلاح منسوخ شدهاند، نمیتوان اظهار نظر کرد که فلان آیه منسوخ شده است.
به عنوان مثال مقید نمودن احباط عمل به مرتد شدن به معنای این که کسی در حالت کفر بمیرد و مطلق گذاردن آن در این آیه ﴿الیوم أحل لکم الطیبات و طعام الذین أوتوا الکتاب حل لکم و طعامکم حل لهم و المحصنات من المؤمنات و المحصنات من الذین أوتوا الکتاب من قبلکم إذا آتیتموهن أجورهن محصنین غیر مسافحین و لا متخذی أخدان و من یکفر بالإیمان فقد حبط عمله و هو فی الآخرة من الخاسرین﴾(مائده:5) در دیدگاه صحابه و متقدمان هر آنچه تبصرهای بر کلیات بود، از آن جهت که حکم را تخصیص داده یا از بین برده است، از موارد نسخ به حساب میآید."