Abstract:
شکلگیری نگارش تاریخ زیدیان ایران، در حاشیه آثار فقهی و کلامی و در قالب تکنگاریهایی پیرامون تبیین قیام امامان زیدی به ظهور رسید. این نوع تاریخنگاری، شخصیت محور و با سیطره نگاه کلامی به گذشته و تلفیقی از مکتب عراق و حجاز بود. سپس در زمان یحیی بن حسین رسی، گردش در تاریخنگاری زیدیه یمن باعث شد شکل نگارش تاریخ زیدیان ایران به سیرهنگاری متحول شود. این سیرهنگاری که مرتبط با بحثهای فقهی نگاشته میشد، تنها به حوادث بعدازامامت ائمه زیدیه می پرداخت. در چنین سیرهنگاری و حتی طبقات نگاری که بعدا از تلفیق دو سنت سیره و تکنگاری شکل گرفت؛ یک نوع قومیتگرائی در تاریخنگاری، مبتنی بر افضلیت امامان زیدی و همزمان نفی بقیه مکاتب ازجمله امامیه قابل مشاهده است. در جنبه نفی تاریخ امامیه، میتوان از: الدعامه، المحیط فی تثبی الامامه یا العقد الثمین فی تبیین الائمه الزیدیه نگارش یحیی بن حسین و عبدالله بن حمزه زیدی یاد کرد. بر این اساس بعید نیست وجود جریانات کلامی و ناپیوستگی در ذکر رویدادهای تاریخی، خصوصیت بارز طبقات نگاری زیدیه قلمداد شود که در کتابهای المصابیح و الافاده فی الائمه الساده نیز نمود یافته است از سویی دیگر، زیدیان ایران نیز بواسطه مهاجرت و انتقال آثار مکتوب، درتجدید حیات تاریخی زیدیان یمن موثر گشتند. نظرات برخی از مستشرقین در این راستا قابل بررسی است.
Machine summary:
"به طور نمونه کتاب السیره منسوب به نفس زکیه که متن آن توسط ابوعبدالله محمد بن علی بن حسن بن عبدالرحمن کوفی علوی در کتاب الجامع الکافی آمده است (فواد،135:1402) اما بررسی در هر دو اثر سیره که پیرامون یحیی بن حسین الرسی نوشته شده است یعنی سیره الهادی الی الحق یحیی بن حسین علیه وآله السلام از علی بن محمد بن عبیدالله و سیره امام الهدی و الصدق امیرالمومنین یحیی بن حسین از محمد بن سلیمان کوفی – هرچند تشابه مطالب، گمان استنساخ محمد بن سلیمان کوفی از اثرعلی بن محمد بن عبیدالله را ایجاد می کند- ازآن جهت شرح حال نویسی با رنگ کلامی شاخص ساختار سیرهنگاری میگردد که هر دو نفرآنها از صحابه یحیی بن حسین هستند (علی بن محمد، 33:1401) در شکل آثار سیره نویسی زیدیه، اصحاب امام زیدی می کوشند درآغاز شواهدی مبنی بر مشروعیت آن امام زیدی را درضمن زندگانی او تبیین کنند و شاخص ها و خصوصیاتی از زندگی امام زیدی را مبنی بر مستحق بودن ذکر نام امام بر او مورد بحث قرار دهند.
درآثار زیدیه به اخبار شاهدان همراه امام زیدی نیز تاکید میشود البته گاه با توجه به مقام مولف که کاتب رسمی امام نیز بوده از اسناد حکومتی نیز بهرهبرداری میگردد لذا علاوه بر خصوصیت تاریخی و وقایع نویسی، سیرهنگاری به وجه عقیدتی و اخلاقی متمایل می گردد (علی بن بلال،473:1423) به خصوص این رویکرد عقیدتی – اخلاقی درسیرههایی که پس از سیره یحیی بن حسین الرسی برای فرزندانش نوشته شده، یعنی سیره احمد بن یحیی و سیره محمد بن یحیی که توسط عبدالله بن عمر همدانی به نگارش درآمده (اللحجی، 251:1411) و سیره المنصور بالله قاسم بن علی(متوفی 9 رمضان 393) که حسین بن احمد بن یعقوب (فواد، 83:1402) آن را تألیف کرده قابل مشاهده است."