Abstract:
بخش عمده ی جمعیت جهان در جلگه های ساحلی و در مجاور آبراهه ها استقرار یافته اند. از این رو مطالعه ی تغییرات الگوی رودخانه ها در سطوح دلتاها برای تعیین درجه ی پایداری آنها دارای اهمیت است. این پژوهش با مطالعه ی دلتاهای بخش ساحلی شمال تنگه ی هرمز، سعی دارد تغییرات زمانی و مکانی رودخانه های سطح آن را مورد بررسی قرار دهد. برای این منظور، پس از بررسی مورفولوژی رودخانه ها به تجزیه و تحلیل تغییرات الگوی آنها پرداخته شده است. در این راستا، ابتدا عرصه های تغییر مسیر از نظر شکل و الگو تقسیم بندی و سپس تغییرات الگو در طول زمان با روش های تغییرات زمانی و مکانی، روش گرافیکی و کنترل های میدانی مورد بررسی قرار گرفته است و سپس سعی شده تا با استفاده از این روش ها و در قالب نرم افزارهای GIS، تغییرات الگو و اشکال مختلف تغییر شکل و جابه جایی مسیر بستر رودخانه ها در یک دوره معین (حدود پنجاه سال) شناسایی شوند. از داده های ماهواره ای، پیمایش های صحرایی و نقشه های موجود، برای مقایسه ی، تغییرات مقطعی به صورت زمانی و مکانی استفاده شده است. داده های هیدرولیک جریان و پارامترهای هندسی کانال نیز برای تحلیل علل و روند تغییرات مورد اشاره به کار گرفته شده است. نتایج نشان می دهد که تغییرات الگو و بستر رود به دنبال تکامل حرکات پیچان رودی رودخانه هاست. این تغییرات از بالادست دلتا به سوی قاعده آن افزایش می یابد. این افزایش به طور مستقیم، تابع تغییرات بافت رسوب، کاهش شیب سطح دلتا به سوی پایین دست و سپس حالت های سیلابی رودخانه هاست. مدیریت و تعیین حریم، کنترل و مرمت آبراهه ها، به ویژه در زمان وقوع سیلاب ها، مؤثرترین راهکار پایدارسازی کانال های رودخانه ای است.
Machine summary:
باتوجه به کم شیب بودن سطوح دلتاهاوریـزبافـت بـودن رسـوبات ، حرکات پیچان رودیتشدیدشده است .
شکل ٦: تصویر مایل بخشی از رود شور که انباشت ماسه های بادی در تغییر مسیر آن تأثیرگذار بوده است / شکل ٧: امتداد عرضی تعداد تغییر مسیر رودهای مورد مطالعه / جدول ٢: تعداد تغییر مسیر رودهای منطقه ی مورد مطالعه مربوط به شکل ٧ نام رود مسیرA مسیرB مسیرC تمام مسیر رودمیناب 2 6 10 18 جلابی 2 3 5 10 حسن لنگی 2 5 7 14 رودشور 2 5 10 17 رودکل 2 3 7 12 کل شبکه ها 10 22 39 71 ارتباط رسوب شناسی دلتاها و تغییرات بستر ویژگیمهم رسوبات بستررودخانه هایدلتاییاین است که معمولااندازه ی آنهادرجهـت پایین دست رودخانه به سرعت کاهش مییابد؛بدیهیاست که رسـوبات دانـه ریـزبـاسـهولت بیشتریتوسط جریان حمل میشوند،همچنین جورشدگیآنهانیزبرکاهش اندازه دانه هامؤثر است .
جدول ٤: داده های مورفومتری دلتاهای محدوده ی مورد مطالعه نام دلتا طول دلتابه متر پهنایدلتابه متر طول آبراهه به متر متوسط شیب دلتابه درصد شیب متوسط رودخانه به درصد میناب 26543 20805 36703 0/075 0/054 حسن لنگی 24528 18052 31793 0/08 0/063 جلابی 28473 17407 38260 0/07 0/05 رود شور 20815 20177 24693 0/1 0/08 رود کل 10529 20937 14265 0/095 0/07 نتیجه گیری بررسیهایانجام شده ،نشانگرآن است که مسـیررودهـایمنطقـه بسـیارناپایـداربـوده و عوامل مختلفیازجمله بافت وحجم رسوب گذاریرودهاوحالت هایسیلابیشدیدفصـلی درتغییرمسیرآنهانقش اساسیدارند.
به عبارتی،بیشترین تغییـرمسـیرمتعلـق بـه رودخانـه هـایی است که هریک ازمتغیرهایبالادرآنهاقویترعمل نموده است .