Abstract:
طبقه بندی علوم، علاوه بر سهولت در کارهای علمی، نوعی نظم فکری در محقق ایجاد می کند و حدود و میزان هر علم را مشخص می سازد و به ترسیم هندسه ی علوم در تمدن اسلامی یاری می رساند. به همین سبب، در جامعه ی علمی اسلام همواره بر این اصل تاکید شده است. فخرالدین رازی، متکلم اشعری مذهب سده ی ششم هجری قمری، با تالیف کتاب جامع العلوم به طبقه بندی علوم توجه داشته است و با مطرح کردن شاخه های فرعی علوم به عنوان علومی مستقل در طبقه بندی خود، نگرش جدیدی از علم را ارائه نموده و طبقه بندی او الگوی بسیاری از دانشمندان پس از وی قرار گرفته است. شمس الدین آملی، مدرس شیعه مذهب سده ی هشتم هجری قمری، در کتاب نفایس الفنون به طبقه بندی علوم پرداخت و همانند فخرالدین رازی درطبقه بندی خود علوم جدیدی را مطرح نمود و با درهم شکستن طبقه بندی های سنتی علوم، رویکرد نوینی در تاریخ علم به دست داد. طبقه بندی های مذکور دارای نقاط اشتراک و افتراقی، هم در نوع نگرش به علم، و هم در ترتیب رده بندی علوم هستند. در جریان این بررسی، ضمن مقایسه ی این دو طبقه بندی با یکدیگر، تاثیر و اهمیت دیدگاه های فکری - کلامی و شرایط تاریخی این دانشمندان در طبقه بندی علوم و ارائه ی طبقه بندی های متفاوت در تاریخ علم بیان خواهد شد.
Machine summary:
"فخر الدین رازی،متکلم اشعری مذهب سدهی ششم هجری قمری،با تألیف کتاب جامع العلوم بهطبقهبندی علوم توجه داشته است و با مطرح کردن شاخههای فرعی علوم به عنوان علومی مستقل درطبقهبندی خود،نگرش جدیدی از علم را ارائه نموده و طبقهبندی او الگوی بسیاری از دانشمندانپس از وی قرار گرفته است.
pp,]pn[:nedieL,malsI ni egdelwonK fo tpecnoC,tnahpmuirT egdelwonK,)0791(lahtnesoR znarF o} {o(2) adzaM:ainrofilaC,acinarI aidepolcycnE"naisreP saideapolcycnE",)8991(gnasuH.
درحالیکه شمس الدین آملی،به عنوان یک مدرس شیعیمذهب،درصدد امتزاج فلسفه و تصوف بود و در دریافت علمی به اهمیت کشف و شهودتأکید داشت و برپایهی این اندیشه،در طبقهبندی علم تفسیر متفاوتی به دست داده استافزون بر این،طرح ساختی آملی بیشتر آموزشی،و طرح ساختی رازی بیشتر کلامی است.
درحالیکه فخر الدین رازی اساسا تصوف را علم محسوب نمیکند،شمس الدینآملی تصوف را به عنوان یک علم مستقل در زیرمجموعهی علوم اواخر معرفی کرده و دربارهیعلم تصوف به تفصیل سخن گفته است و آن را علمی بااهمیت دانسته است،و این خود به روشنینشاندهندهی تأثیر دیدگاههای کلامی و فکری هریک از این دانشمندان در طبقهبندی علوماز نظر ایشان است.
این در حالی است کهفخر الدین رازی در جامع العلوم،به رغم آنکه به اصل طبقهبندی علوم واقف بوده و به تقسیم-بندی علوم،به علوم عقلی و نقلی تأکید نموده،اما در متن کتاب مذکور کمتر به تفکیک علومنقلی و عقلی توجه نشان داده است؛ضمن آنکه در ارائهی مطالب خود راجع به هریک ازعلوم،خصوصا در زمینهی علوم عقلی،به صورت کاملا تخصصی صحبت کرده است؛از اینرو،خواننده در پارهای از موارد،بدون داشتن اطلاعاتی مبسوط در زمینهی آن علم،قادر به فهممطالب ارائه شده نیست."