Abstract:
محمد بن سنان از اصحاب امامان کاظم، رضا و جواد( است. 969 روایت از او در کتب اربعه نقل کردهاند که وی را در زمرۀ راویان پر حدیث شیعه قرار میدهد. دربارۀ او نظریات متضادی وجود دارد به گونهای که برخی از دانشمندان تضعیفش کرده و به مجرد حضور نامش در سند حدیث، آن را ضعیف و غیر قابل استناد دانستهاند. در مقابل، منش رفتاری محمد بن سنان و همنشینی او با حضرات ائمه( و بزرگان اصحاب، اهتمام راویان پرآوازه و جلیل القدر در نقل روایات او، روایات بسیارش با موضوعات گوناگون در کتابها و جوامع حدیثی شیعه و وجود روایاتی در مدح وی، قضاوت دربارة تضعیف او را با تردید جدی روبهرو میسازد. در این نوشتار، کوشش شده با دیدی واقعبینانه به ادله و شواهد موجود دربارة شخصیت محمد بن سنان نگریسته شود تا ضمن آشکار شدن حقیقت و توثیق او، روایاتش از گردونة ضعف خارج و قابل استناد گردد.
Machine summary:
"اساسا روش برخی مفسران امامی چنین بوده که در کنار تفسیر ظاهری، با استفاده از روایات رسیده از اهل بیت( اشارهای نیز به بطن آیه داشته، به ارائة تفسیری غیر از ظاهر بپردازند، اما در بیشتر این آثار، روایات باطنی1 به طور پراکنده در مقدمه(در قالب ویژگیهای قرآن) و گاه در متن(ذیل آیة خاصی که بطن آن مورد نظر معصوم یا صحابی پرسشگر بوده) قرار دارند؛ از این رو، کتابی که بهطور ویژه جامع این منقولات باشد، کمتر وجود دارد؛ البته با توجه به حجت دانستن ظاهر قرآن و تأکید امامان( بر این امر، عدم نگارش چنان کتاب صرفا باطنی برای تفسیر قرآن توسط امامیه، توجیهپذیر است.
از سوی دیگر در سرآغاز کتاب، مؤلف به نام خود(ابوالحسن الشریف) تصریح کرده(عاملی اصفهانی، 1419ق، ص6) و در غالب منابع سیره و کتابشناسی معتبر نیز، انتساب کتاب به او و اشتباه بودن شهرت آن به مقدمة البرهان، تذکر داده شده است؛ از این رو نسبت دادن مرآة الانوار به بحرانی، هیچ وجهی ندارد، همانطور که ظاهرا کسی چنین ادعایی نیز نداشته است و صرفا چاپ دو کتاب به دنبال یکدیگر و در یک دوره، ممکن است این شبهه را ایجاد کند.
زمینههای معرفی مرآة الانوار و مشکاة الاسرار به عنوان تفسیر باطنی به نظر میرسد در این باره، بیشترین زمینه را خود کتاب فراهم کرده است، زیرا با وجود دانش بالا و تألیفات قابل توجه عاملی، برخی مطالب و نوع عملکرد او نسبت به روایات و بطون قرآن در این کتاب، قابل نقد و گاه نیازمند اصلاح است."