Abstract:
روحانیت به عنوان یکی از زیر سیستم های اجتماعی ایران، در تعامل با محیط خارجی، علاوه بر تاثیرگذاری از آن متاثر نیز است. در این میان، حرکت سیاسی ـ اجتماعی مشروطه و انقلاب اسلامی و نقش تاثیرگذار روحانیت در این دو، این پرسش را به ذهن متبادر می سازد که ساختار و کارکردهای روحانیت در این دو مقطع چگونه بود؟ پاسخ به این سوال موجب می شود محققان جامعه شناسی سیاسی بتوانند در پیش بینی تحولات آتی روابط روحانیت و نظام سیاسی از آن بهره مند شوند. روحانیت با شکست مشروطه، تلاش کرد تا به ساختار پراکنده خویش وحدت ببخشد و با انتقال مرجعیت به ایران، خود را به مرکز تحولات نزدیک تر نماید. از دیگر سو، کارکردهای روحانیت نیز تقلیل پیدا کرد. اما با وقوع انقلاب اسلامی، ساختار اقتداری و سازمانی روحانیت دچار تحول عظیمی شد و کارکردهایش گسترده تر گردید.
Machine summary:
"(بدلا،1378،ص 40 و /145جعفریان،1380،ص 223-224)هرچند پس از مشروطه،ایجاد وحدت در رأس هرم اقتداریروحانیت و تمرکز در مدیریت حوزوی از آمال روحانیت بود و با اعتقاد به مؤثربودن رهبری واحد،تمهیداتی برای مرجعیت واحد آیة الله بروجردی از سوی علمافراهم گردید،(کرباسچی،1380،ص 97 و 105)اما با وفات ایشان در سال 1340،باردیگر ساختار اقتداری روحانیت تجزیه و پراکنده شد؛(کدی،1369،ص 236)امری کهخوشایند حکومت بود و تلاش میکرد با دامن زدن به آن،مرجعیت را به خارج ازایران انتقال دهد.
رحلت این عالم ربانی،موجب تحول در ساختار اقتداری و کارکردهای موقعیتیروحانیت و تعامل نظام سیاسی با ایشان گردید؛از یک سو نظام روحانیت شاهدمرجعیت متعدد و مطرح شدن مرجعی سیاسی به نام امام خمینی قدس سره بود و از دیگرسوی،نظام سیاسی نیز تلاش نمود تا از خلأ موجود در رأس قدرت روحانیت،برایاجرای برنامههای خود بهره گیرد.
(شیرخانی و زارع،1384،ص 112)در بخش تحتانی این هرم نیز تحول عمده شامل افزایش تعداد طلاب،شکلگیریمجمع طلاب و فضلای حوزه-که خود موجب انسجامبخشی و نیز ایجاد مرکزقدرتی در میان طلاب شده است-و جدایی از منابع اقتداری سابق و روی آوردن بهمرجعیت سیاسی(ولی فقیه)میگردد.
کارکردهای سیاسی:اگرچه تأثیرگذاری سیاسی روحانیت در سطوح و عرصههایگوناگون قابل طرح است،(ذوعلم،1385،ج 1،ص /251زهیری،1389،ص 33-34)اما دراین نوشته،تنها حضور روحانیت در مناصب اجرایی و قانونگذاری بررسی میشود: هرچند از نظر امام راحل قدس سره نقش سیاسی روحانیت«هدایت و نظارت سیاسی»بود،(موسوی خمینی،صحیفه نور،ج 3،ص 103 و 140؛ج 2،ص 466)اما تحولات سالهای اولیۀانقلاب،ورود روحانیان به مناصب اجرایی را ضروری ساخت(فراتی،1390،ص 120)وبا گذشت یک دهه از انقلاب اسلامی،توجه به کار ویژههای سنتی ایشان،امریمهمتر تلقی گردید."