Abstract:
سرزمین شام از صدر اسلام، محل تجمع و سکونت پیروان فرقههای مختلف اسلامی بوده است. فرق مختلف شیعه نیز از سدههای اولیه هجری در این سرزمین حضور داشتهاند و حتی در برخی دورههای تاریخی، موفق به ایجاد حکومت شیعی شدهاند. از نظر فکری نیز در برههای از تاریخ، منطقة جبل عامل، یکی از مهمترین مراکز علمی و فقهی شیعه بوده است. این مطالب نشاندهندة اهمیت بررسی تاریخ و اعتقادات شیعیان این سرزمین است. یکی از راههایی که میتواند به شناخت تاریخ، جامعه و اعتقادات دینی مردم یک منطقه کمک کند، مطالعه و بررسی زیارتگاهها و نقاط مقدس آن مردم است. از اینرو در این نوشتار مهمترین مزارات فرق مختلف شیعه در سرزمین شام به اجمال معرفی و بررسی شدهاند. به این منظور، مقاله در چهار بخش، به معرفی مزارات هر فرقه پرداخته است: 1. مزارات شیعیان امامیه؛ 2. مزارات علویان؛ 3. مزارات اسماعیلیان؛ 4. مزارات حروفیان. در هر بخش نیز با اشاره به مناطق اصلی حضور و تمرکز فرقة موردنظر، به معرفی و بررسی مزارات مورد احترام آنان پرداخته شده است. در پایان نیز دو نکتة گذرا در باب اهمیت و کارکرد مطالعة این مزارات بیان شده است.
Machine summary:
"کشور سوریه مناطق اصلی حضور و تمرکز شیعیان در سوریه را میتوان به چهار منطقه زیر تقسیم کرد: (1) شهر دمشق (عمدتا در سه محلة الامین، جعفر صادق، و زینالعابدین) و برخی نقاط اطراف آن از جمله شهرک «السیدة زینب»؛ (2) منطقه حمص شامل تعدادی از روستاهای واقع در نواحی شرق و شمالشرقی شهر حمص؛ (3) منطقه ادلب شامل شهر شیعهنشین «فوعه» و روستای «کفریا» و نیز اقلیت چند هزار نفری در شهر «معرة مصرین»، این سه نقطه نزدیک به هم و در امتداد هم واقع شدهاند و از مراکز قدیمی تشیع در شام به شمار میآیند؛ و (4) دو شهرک شیعهنشین «نبل» و «الزهراء» در فاصله حدود 40 کیلومتری شمال حلب.
برخی از مزارات منسوب به پیامبران، در واقع قبور شخصیتهایی اسلامی هستند که همنام این پیامبران بودهاند و بهتدریج عبارت «نبی» (= پیامبر) بر آنان اطلاق شده و مزار آن پیامبران دانسته شدهاند؛ بهعنوان مثال، در روستای «یونین» در شمال بعلبک دو مزار به نام «نبی عیسی» و «نبی سلیمان» وجود دارد که در واقع قبور دو صوفی مسلمان به نامهای عیسی بناحمد یونینی (م 654ه) (برای آگاهی از زندگینامه وی، رک: الذهبی، 1999: 48/174-178) و سلیمان بنمهدی یونینی هستند («مزارات دینیة فی لبنان»، 2006).
شایان ذکر است که در شمال شهر حماه بر بالای کوهی به نام «زینالعابدین»، مزاری منسوب به امام زینالعابدین(ع) وجود دارد که بهشدت مورد توجه علویان است و از مهمترین مزارات آنان در خارج از منطقه ساحلی سوریه به شمار میآید."