Abstract:
«تعریف» اصطلاحات و واژه ها بخش اساسی و جدایی ناپذیر کتاب درسی دانشگاهی است و منبعی است برای یادگیری. این جستار تلاشی است در جهت کاربرد مفاهیم زبان شناسی متن و نظریه نقش گرای هلیدی در توصیف «تعریف» که سنتا با رویکردهای منطقی و فلسفی بررسی شده است. نگارندگان در پی آن هستند با آسیب شناسی نمونه ای از تعاریف مندرج در کتابهای درسی دانشگاهی، بابی را برای نقد و ارزیابی روشمند این مقوله بگشایند.این مقاله، ابتدا به توصیف «تعریف» و ساختار و شاخصهای آن می پردازد و سپس هفت عامل ایجاد متن (انسجام، پیوستگی، آگاهی بخشی، بافت مندی، بینامتنیت، مقبولیت، و قصدمندی)، و هفت عامل ایجاد انسجام (وابستگی و پیوند، ضمایر، حذف، تکرار، روابط معنایی، صفات تفضیلی، شماره گذاری) را در 70 نمونه از تعاریف کتابهای درسی دانشگاهی بررسی می کند. این بررسی نشان خواهد داد که تعریف از ویژگیهای متن برخوردار است، و در ضمن به موارد زیر اشاره خواهد کرد: متداول ترین عوامل متنی و انسجامی تعاریف؛ ساخت اطلاعی غالب تعاریف؛ عوامل متنی و انسجامی آسیب دیده در تعاریف نمونه.
Machine summary:
تعریفِ «تعریف » نکتۀ تناقض آمیزی که دربـارة تعریـف وجـود دارد ایـن اسـت کـه هـیچ یـک از تعریفهـای تعریف نتوانسته است مورد قبول همۀ اندیشمندان این حوزه واقـع شـود (٤ :٢٠٠٩ ,Moore).
شاخصهای زبانی : برخی از واژه ها و عبارتهـایی کـه مـی تواننـد شـاخص تعریـف باشند از این قرارند: - چنین تعریف می شود: - مفهومِ (مانند: مفهومِ سیستم عبارت است از ...
- منظور از - یعنی - به معنای - نامیده می شود - بنا به تعریف - عبارت است از سه نکته دربارة شاخصهای تعریف قابل ذکر است : ● همیشه وجود این شاخصها به معنای آن نیست که حتماً با متنی تعریفـی مـواجهیم ؛ مثلاً در مثـال ٣، سـه شـاخص تعریـف وجـود دارد (مـوارد سـیاه)، امـا مـتن موجـود دربـارة شناساندن کسب وکار نیست ، و در اینجا، تعریف به معنای مشـخص کـردن و تبیـین بـه کـار رفته است : مثال ٣.
هلیدی انسجام را بـه صـورت زیـر تقسیم بندی کرده است (٧ ,٦ :٢٠٠٢ ,Halliday): وابستگی بندها ساختاری (بندها در ساختار جمله ) دستوری ضمایر پیوستگی بندها غیر ساختاری اسم جانشینی / حذف انسجام تکرار واژه فعل واژگانی هم آیی دو یا چند واژه نمودار ١ انسجام یان میک که از پیشگامان و صاحب نظران حـوزة پـژوهش و نگـارش کتـاب درسـی است ، انسجام را ضامن رابطۀ میان جملـه هـای مـتن مـی دانـد.