Abstract:
آیا حکمت و فرهنگ با تالس و فلسفه یونان آغاز شد یا منشاء کهنتری در شرق داشته است؟ نظر غالب بر این است که تمدن و فلسفه از یونان و با تالس آغاز شده است، اما ما با نظر شیخ اشراق موافقیم که خاستگاه حکمت را نبوت و هرمس میداند. هرمس در یونان، تات در مصر، اخنوخ در کتاب مقدس، هوشنگ در متون ایرانی و ادریس نبی در متون اسلامی بر هم منطبق و حکایت از شخصی با هویت مشابه دارند. هرمس از نوادگان شیث فرزند حضرت آدم است و پس از آن دو، اولین فردی است که به نبوت رسیده است. او بنیانگذار بسیاری از علوم مانند خط، طبابت، کیمیا، نجوم، حکومت و حکمت است. از این لحاظ در یونان وی را Trismegitos و در منابع اسلامی المثلث بالحکمة نامیدهاند.
Machine summary:
هشام کلبی (متوفی 204ق) که تاریخ عبادت و بتپرستی را در کتاب خود ذکر کرده است، بتپرستی را در عصر ادریس، برای مردم آن روزگار، یک رسم بزرگ دانسته، میگوید:14«این بود که خدای، ادریس(ع) را به پیامبری برانگیخت و او اَخنُوخ پسریارد پسر مهلاییل است.
در ابتدای این کتاب، حکمت را از آن خدا دانسته (کتابهایی از عهد عتیق، 1380، 429) و سپس در فصل «ستایش پدران» که به تمجید آدمیان نامدار و حکیم میپردازد، اوّلین فردی را که نام میبرد، اَخنُوخ است: «خَنُوخ در نظر خداوند پسندیده گشت و برکشیده شد، او سرمشقی از برای توبهٴ نسلها است»34 (همان، 581 )؛ و در انتهای توصیف پیامبران تحت عنوان خلاصهٴ کلام چنین آمده است: «بر زمین کس آفریده نشد که با خَنُوخ برابری کند، او بود که از زمین برکشیده شد» (همان، 601 و 1506).
از آنچه در کتابهای دینی و تاریخی درباره هرمس اتّفاقنظر وجود دارد به موارد زیر میتوان اشاره کرد: نسبت او که در بیشتر منابع به شیث میرسد، پیامبری و اهل حکمت بودن وی، اصل عروج او به آسمان و زنده ماندنش، دانستن برخی علوم و فنون و این که او همان هرمس است.
هرمس در اساطیر همانگونه که در کتاب مقدس، داستان آفرینش از آدم شروع شده و سپس به اَخنُوخ میرسد؛ در اساطیر نیز تولد هرمس، با آغاز آفرینش بشر بیان میشود؛ و همان روایت که در متون اسلامی ذکر شده که در زمان هرمس، ظلم و کفر رواج یافته بود و او برای برقراری عدل و ایمان ظهور کرد در اساطیر نیز آمده است.