Abstract:
احیاء علوم الدین مهمترین کتاب غزالی است که در قرن پنجم هجری نوشته شده است. در این کتاب، غزالی بهعنوان یک مجدد دینی، به دنبال احیای علم دین است و به سبک اصحاب هرمنوتیک، یادآور معنای اولیهٴ الفاظ مهم دینی میشود که در زمانهٴ او تحریف شده یا به معانی خاصی تخصیص یافتهاند. در تاریخ تفکر اسلامی، عنوان این کتاب، مبدل به یک سرمشق و یک طرح (project) دینی شده و هر بار که متفکران بزرگ اسلامی، از مولوی تا ملاصدرا، به دنبال احیای علوم دین برآمدهاند، به این کتاب نظر داشتهاند. در روزگار ما که تجدید و احیای علم حقیقی دین، بیش از هر زمان دیگر ضروری شده است، با توجه به برخی ادعاهای کاذب موجود برای احیای دین، توجه به احیای علم دین غزالی بیش از هر زمان دیگر ضروری است.
Machine summary:
در این دو رساله، ملاّصدرا در طلب احیای علم دین به غزالی تأسّی میکند و بهخصوص از کتاب احیاء علوم الدّین وی در هر دو رساله فراوان استفاده میکند و بیآنکه نام او را صراحتاً ببرد با عنوان "بعضی از دانایان" عین کلام او را نقل میکند که علم دین که در اسلام فرض عین است از سنخ علوم رسمی مثل فقه و کلام که فقط ناظر به ظاهر دین میباشند و راه به باطن آن ندارند، نیست 13 و فقه در صورت فعلیاش یعنی علم دنیا، از معنایی که در زمان پیامبر داشته دور شده، چرا که در معنای لغوی و استعمال اوّلیهاش اطلاق میشده است «بر علم طریق آخرت و معرفت نفس و دقائق آفات و اکنون فقه عبارت است از استحضار مسائل طلاق و عتاق و لعان و بیع» 14 حال آنکه علم حقیقی دین، علمی است که موجب نجات انسان و معرفت حقیقی او میشود.
مرحوم مجذوب علیشاه در مراحل السّالکین، پنج فصل اوّل کتاب را به بیان وجوب طلب علم، اصناف علما، اوصاف علماء، مجالست علماء و تقسیم علم و علما به روش احیاء علوم الدّین غزالی تخصیص داده است 24 و از قول ملا محمد صالح مازندرانی، از شاگردان مجلسی، نقل میکند که علّت اینکه غزالی فقها را بیش از حد مذمّت کرده، این است که گویا او مبتلا به فقهای موصوف به حبّ جاه و شهرت شده است.