Abstract:
تاریخ و منشاء اعتقادات و باورهای علویان- بکتاشیان آناتولی، موضوعی است که همواره مورد توجهٴ محققان ملل و نحل قرار گرفته است. برغم پژوهشهای انجام شده در این زمینه، هنوز نقاط مبهم بسیاری باقی است. یکی از دلایل عمدهٴ این ابهامات، عدم بررسی و پژوهش کافی بر روی متون اعتقادی علویان- بکتاشیان است که بدون شک میتواند به عنوان مرجع اصلی و خاستگاه اولیهٴ تاریخ و پیشینهٴ اعتقادی این گروه قرار گیرد. مراجعه به این متون میتواند راهگشای بنیادینی باشد برای فهم بهتر باورهای علوی- بکتاشی. هدف این مقاله معرفی کلی متون مذهبی علویان- بکتاشیان است که برغم ارتباط تنگاتنگی که با تشیع و تصوف دارند، کماکان برای بیشتر محققان ایرانی ناشناس باقی ماندهاند.
Machine summary:
طبق این نظریه، «مناقب نامه» ها و «ولایت نامه» ها، که ساختار اصلی متون مذهبی علویان- بکتاشیان را تشکیل میدهند، در زمرهٴ آثاری هستند که پس از اسلام آوردن ترکها و تحت تأثیر آئین جدید، به صورت حماسه، داستان و افسانههایی که مربوط به باورهای پیش از اسلام هستند، به وجود آمدهاند.
با مطالعهٴ متون مذهبی علویان- بکتاشیان در راستای پی بردن به اصول اعتقادی ایشان، چنین به نظر میرسد که محقّقان گروه اوّل، بن مایههای اعتقادی این متون را کمتر مورد بررسی و توجه قرار دادهاند.
به دیگر سخن با غور در نوشتههای این محقّقان میتوان دید که بن مایههای شیعی اعتقادات و باورهای علویان- بکتاشیان کمتر مورد توجهٴ این محقّقان واقع شده است، در حالی که علویان- بکتاشیان که بیتردید یکی از مهمترین جریانهای باطنی- عرفانی موجود در منطقه آناتولی بوده و هستند و از زمان های دور در منطقهٴ مذکور دارای موجودیت و نفوذ بودهاند، از نظر اعتقادی ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با تشیّع إثنی عشر دارند.
Mélikoff, Irène, 2009, "Kizilbas Problemi", Uyur Idik Uyardilar, Alevilik- Bektaşilik Arastirmalari içinde, Istanbul, demos yayinlari, ss.
, 1990, Türkiye'de Alevilik Bektaşilik, Ankara, Selçuk Yayinlari - Gölpinarli, A.
, 2003, Tarih Boyunca Islam Mezhepleri ve Şîîlik, Istanbul, Dar Yayinlari - Güzel, A.
, 1995, Le Chiisme, Traduit de l'Allemand par Hubert Hougue, Paris, Presses Universitaires de France - Kaplan, D.
Basim - Mélikoff, Irène, 2009, "Kizilbas Problemi", Uyur Idik Uyardilar, Alevilik- Bektaşilik Araştirmalari içinde, Istanbul, demos yayinlari - Noyan, B.
, Seyit Ali Sultan Velâyetnâmesi, Ankara, Ayyildiz Yayinlari - Ocak, A.