Abstract:
ناظر بیوتات، از جملـه مناصب ابداعی صفویان است. این منصب را در تقسیم بندی دیوانسالاری آن دوره می توان جزو مناصب درباری و تشکیلات سلطنتی به شمار آورد، که البته مانند سایر مناصب دوره صفوی دارای کارکردهای دیگری ـ به خصوص اداری و در برخی موارد نظامی ـ هم بوده است. این منصب که از اوایل تاسیس سلسله صفوی پدید آمده بود، پس از اصلاحات اقتصادی شاه عباس اول – که تاثیر خود را در بیوتات سلطنتی هم برجای گذاشت – در دوره شاه عباس اول از اهمیت بیشتری برخوردار شد.
به طور خلاصه، می توان گفت که در دوره صفوی، بیوتاتی (کارگاه هایی) وجود داشت که ملزومات دربار، اعم از خوراک و پوشاک و تسلیحات نظامی و اماکن و... را فراهم می نمود. هر کارگاه صاحب جمع(رئیس) و مشرف (بازرس) داشت و ناظر بیوتات برکل این کارگاه ها نظارت عالی می نمود و در حقیقت، سرپرست کل کارگاه های سلطنتی و ناظرکل دستگاه سلطنت صفوی و رئیس بخش خاصه دیوانسالاری صفوی بوده است. باید توجه داشت که بیوتات سلطنتی دوره صفوی از ساختاری پیشرفته و مترقی برخوردار بوده و برای شاه و دولت صفوی منافع زیادی داشته است.
سوال اصلی این تحقیق، این است که ناظر بیوتات در دوره صفوی از چه جایگاه، موقعیت و مسوولیت هایی برخوردار بوده و بیوتات سلطنتی به عنوان اصلی ترین حوزه کاری ناظر بیوتات، چه کارکردهایی داشته و از چه ساختاری برخوردار بوده است؟
در مورد بیوتات سلطنتی و وظایف ناظر بیوتات در منابع دوره صفوی، به خصوص سفرنامه ها و منابع اداری، مطالبی چند وجود دارد.
Nazer Boyoutat is among Safavidâs inventive posts and characteristic for this period in particular. This post in the bureaucratic category of the period can be called as a part of court rank and imperial organization. And like other ranks of Safavid period, it had additional functions, such as office or military affairs. After the economic reformation of Shah Abbas that influenced itself in the Boyoutat Saltanaty, the position of Nazer Boyoutat grew even more powerful than before.
Briefly one could say in the Safavid period, there were boyoutats (workshops) that were preparing materials for the court such as food, clothing, military weapons, and places, etc. Each workshop had Sahebjam (boss), Moshref (inspector) and Nazer Boyoutat was primer supervisor of all these workshops. In fact he was the head of special part of bureaucracy in Safavid court.
It should be pointed out that Botoutat Saltanaty was using of a highly advanced and modern structure, and this proved very profitable for the king and the Safavid government. After the decline of Safavid dynasty, in spite of some parallel structures, there were no similar roles that of Nazer Boyoutat in the Iranian administrative history. The main research question is to identify the responsibilities of Nazer Boyoutat in the Safavid period. Also, what was the function of Boyoutat Saltanaty as a main function of Nazer Boyoutat?
This research will use the travel accounts and administrative scripts from the Safavid period to study Boyoutat Saltanaty and the responsibilities of Nazer Boyoutat.
Safavid, Boyoutat Saltanaty, Nazer Boyoutat, Sahebjam, Moshref
Machine summary:
نگاهی به بیوتات سلطنتی و منصب ناظر بیوتات تا پیش از دورۀ شاه عباس اول با آن که اصطلاحاتی مانند «اهل البیوتات» در منابع اوایل عصر اسلامی ـ دودمانهای کهن ایرانی که ریاست برخی ادارات دولتی را برعهده داشتند ـ و «بیوتات» ـ به مفهوم دوایر خدماتی نزدیک به دستگاه سلطنت در دورة سلجوقی ـ در دورة قبل از سلطنت صفویه وجود داشت، اما این تعبیر به این مفهوم خاص از اوایل عهد صفوی رواج یافت (موسوی بجنوردی، 1383: 469).
از توجه به مطالب تذکرة الملک و دستور الملوک راجع به ناظر بیوتات این نکته حاصل میشود که این منصب علاوه بر مسؤولیت نظارت بر بیوتات سلطنتی و کارکنان آن، دارای مسؤولیتهای دیگری هم بوده است، از جمله: 1-مهر زدن بر خلعت هایی که شاه به افراد مختلف می داد؛ 2-امیر آخور باشی که خود منصب مهمی بود، زیر دست وی بود؛ 3-به تمامی کارکنان عمارات و باغات اصفهان و سایر ممالک محروسه، همچنین کارکنان حمام ها و یخچالها، با اجازه و صلاحدید وی پول داده میشد؛ 4-فراهم کردن مایحتاج مسافرت های شاه؛ 5-پیشکشها و خلعتهای افراد مختلف را وی به حضور شاه می آورد.
باید توجه کرد که اساسا عمدة مناصب عصر صفوی کارکرد و وظایفی یکجانبه نداشتهاند و هر کدام از آنها دارای جنبههای مختلفی بودهاند، که ناظر بیوتات هم از این مسأله مستثنا نبوده است؛ خصوصا در دورة شاه عباس اول و شاه صفی که اشارات صریحی دربارة کارکرد نظامی این منصب در مهمترین منابع آن دوره ـ تاریخ عالم آرای عباسی وخلاصه السیر ـ وجود دارد.