Abstract:
هورامی از گویشهای گورانی و زیر مجموعه شاخه زبانی گورانی- زازا است و یکی از گویشهای ایرانی شمال غربی به شمار میآید. هورامی گویشی محافظه کار است و ویژگیهای آوایی و صرفی کهنی را حفظ کرده است؛ از اینرو بررسی ریشه شناختی این گویش ما را به نکات جالبی در شناخت دقیقتر زبانهای ایرانی رهنمون میسازد. در این مقاله به بررسی ریشه شناختی برخی فعلهای گویش هورامی پرداخته شده و صورت فرضی دوره میانه گویش و نیز صورت ایرانی آغازین ماده های مضارع و ماضی این فعلها، بازسازی شده است. همچنین با بررسی تحولات آوایی این فعلها و ذکر واژه های همریشه با آنها، سعی شده است که جایگاه این گویش در گستر ه زبانهای ایرانی مشخص شود. مواد گویشی این پژوهش از میان گویشوران هورامان لهون جمع آوری شده است.
Hōrāmī is a gōrānī dialect and subset of Gōrānī-Zāzā linguistic branch and is considered as one of northwest Iranian dialects.
Hōrāmī is a preserved dialect and have preserved the archaic phonetic and inflective characteristics، so etymological study of this dialect leads to considerable points in more accurate identification of Iranian languages. In this article، etymological study of some verbs of Hōrāmī have been investigated and assumptive form of the dialect’s middle age and also proto-Iranian of past and present stem of these verbs has been reconstructed. There is also effort to be specified position of this dialect in scope of Iranian languages، by studying phonetic transformations of these verbs and mention of cognate words. Dialectic materials of this study have been collected from native speakers of Hōrāmān ī Luhōn.
Machine summary:
در این مقاله به بررسی ریشه شناختی برخی فعلهای گویش هورامی پرداخته شده و صورت فرضی دورٔە میانة گـویش و نیـز صـورت ایرانـی آغـازین ماده های مضارع و ماضی این فعلها، بازسازی شده است .
هورامی ، یکی از گویشهای شاخة گورانی - زازا است و خـود شـاخة گـورانی - زازا در کنار زبانهایی مانند کردی ، بلوچی ، تالشی ، شاخة شمال غربی زبانهای ایرانی نـو را تشـکیل میده (بلو ١٣٨٣: ٥٥٥)، و مسلما به لحاظ تاریخی با پهلوی اشکانی در دورٔە میانه (در برابر فارسی میانه ) و اوستایی در دورٔە باستان (در برابر فارسی باستان ) ارتباط نزدیکتری دارد.
-pūia*متشکل است از -pūi که بازماندٔە مادٔە مضارع مجهول -ia^pū̌* ایرانی آغازین [ قس اوستایی : -puiia (کلنز ١٢٠:١٩٨٤) ]، از ریشة -̭pau√* «پوسـیدن ، فاسد شدن »، است و -a- که در گویش هورامی به پایان تمام ماده های مضارع مختوم بـه /i/ افزوده میشود، مانند -dia ٢-٧-١- واژه های همریشه بـا ایـن فعـل در دیگـر زبانهـای ایرانـی : اوسـتایی : -pu√ «پوسیدن ، فاسد شدن ، بـوی بـد دادن » (کلنـز ١٣:١٩٨٤) فارسـی میانـة زردشـتی : dagpu «پوسیده » (بهار ١٣٤٥: ١٣٥).
٢-٨-١- واژه های همریشه با این فعل در دیگر زبانهای ایرانی : فارسـی میانـة زردشـتی : -raz*tan/ras «رنگ کـردن »(مکنـزی ٧١:١٩٨٦) .
تحول -u- به -ı- نیز در گویش هورامی تحولی رایـج اسـت ، ماننـد: wιra ٢-٩-١- واژه های همریشه با این فعل در دیگر زبانهای ایرانی : اوستایی : -raoδ√٢* [و صورت مصدری -raose] «رشد کردن »(کلنـز ٣٤٥،٧٨:١٩٨٤).