Abstract:
نوشتار حاضر به بررسی سفرنامههای حج رجال دوره قاجار میپردازد و با رویکردی توصیفی – تحلیلی، انجام مراسم حج توسط ایرانیان را در آن دوره تاریخی بررسی میکند. پرسش اساسی در این مقاله این است که مراسم حج توسط ایرانیان در آن روزگار به چه صورت انجام میشد و متأثر از چه عواملی بود. به نظر میرسد این سفر و بهطور کلی چگونگی اجرای این مناسک و زیارت اماکن متبرکه آن سرزمین توسط ایرانیان شدیدا تحت تأثیر اختلافات ریشهدار اعتقادی و تاریخی مذاهب تشیع و تسنن بوده است. علاوه بر این، با توجه به تسلط دولت عثمانی بر این منطقه جغرافیایی، روابط بین دولتهای ایران و عثمانی و نیز اوضاع سیاسی ـ اجتماعی روزگار، نقش تعیینکنندهای در این خصوص داشته است. افزون بر این، اوضاع و احوال جغرافیایی و محیطی از قبیل بعد مسافت، گرمای شدید، بیآبی وخشکسالی و بیماریهای مسری نیز در این خصوص بیتأثیر نبوده است
Machine summary:
"مهمترین نکته برای راه شام آن بود که زائر عجم، همراه قافله و محمل شامی که امیرالحاج دولت عثمانی نیز با آن بود، به حجاز میرفت و به این ترتیب، به علت جمعیت زیاد این کاروان که بنا بر ادعای اعتماد السلطنه در سال 1263ق تعداد حجاج آن بالغ بر پنجاه هزار نفر بود، و همچنین وجود محافظان بیشمار، در امنیت کامل بود.
آن حاجی کاشانی گفت: شش ماه راه آمدهایم ، از کتل بالا پایین کردهایم، سرما گرما خوردهایم، عبثی دور این خانه میگردیم؟ 119 همچنین در جایی دیگر به نقل لطیفهای از یکی از زائران روستایی میپردازد که وقتی پس از بازگشت از حج از وی در باره مکه و کعبه پرسیدند، در خصوص گرمای شهر مکه گفت: « اما چه بگم، قبر خدا جهنم دره واقع شده!» 120 جزایری در وقت رمی جمرات نیز از رفتار یک زائر عامی خراسانی یاد کرده که از کثرت عوامی میخواسته در موقع رمی جمره، عین عبارت مناسک را خوانده باشد و بیچاره به غلط خوانده و نفهمیده در موقع پرتاب سنگ میگفت: «سنگ تمتع مزنم بر قرض حجة الاسلام قربة الی الله».
سفرنامههای حج، گنجینههایی هستند از اطلاعات مربوط به حج، که علاقمند و پژوهشگر با بررسی آنها تصویر بسیار روشنی درباره راهها و مسیرهای حج، چگونگی حجگزاری زائران ایرانی و غیر ایرانی، دشواریهای راه ایرانیان و همینطور نوع زندگی حجاج ومردم مناطق مختلف که در مسیر حرکت بوده اند و همچنین ساکنان مقصد (مکه مکرمه و مدینه منوره) در آن روزگار، پیدا میکند."