چکیده:
در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ، ﻫﻤﻮاره آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻧﻘـﺶ ﺑـﺴﻴﺎرﻣﻬﻤﻲ در زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﺮدم در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻳﺮی اﻳﺮان ﻛﻪ دارای اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚو ﻛﻢآب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺗﻨﮕﻨﺎی ﺗﻬﻴﻪ و ﺣﻔﻆ و ﺗﻮزﻳﻊ آب ﺑﻮده و در ﻃﻲ ﻗﺮنﻫـﺎیﻣﺘﻤﺎدی ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺑﺮای ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از آب ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، آب اﻧﺒـﺎرﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از راﻫﻜﺎرﻫﺎی اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از آب ﻛـﻪ دارای ﺷـﺎﺧﺺﻫـﺎ و اﺑﻌـﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.آب اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮی ﻛﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ، ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﮔـﺮانﺳﻨﮕﻲ از ﻫﻨﺮ اﻳﺮاﻧﻲ و ارزشﻫﺎی اﻋﺘﻘﺎدی اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد. آب اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺷـﺎﺧﺺ ﺷـﻬﺮ ﻛﺎﺷـﺎناﺳﺖ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻣﺮدم ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ. آب اﻧﺒﺎر در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎنﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤـﻲ دارای ﻛﺎرﻛﺮدﻫـﺎ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﻣـﺬﻫﺒﻲﺧﺎﺻﻲ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺗﻼش اﻧﺴﺎن ﺑﺮای رﻓﻊ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آب، ﻫﻨﺮ و ذوق اﻧﺴﺎن 1. اﺳﺘﺎدﻳﺎر و ﻣﺪﻳﺮ ﮔﺮوه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺎﺷﺎن، Niazim@kashanu.ac.ir ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان/ ﺷﻤﺎره 01 ﭘﺎﻳﻴﺰ 6831 291ﻛﻮﻳﺮﻧﺸﻴﻦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻨﺘﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺮﻛﺰ اﻳﺮان ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ. ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﻤﺎری و ﻣﻜﺎنآب اﻧﺒﺎرﻫﺎ در ﻧﻘﺎط ﻣﺮﻛﺰی ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ و ﮔﺬر و ﻫﻢﻣﻜـﺎﻧﻲ آن ﺑـﺎ ﻣـﺴﺠﺪ، ﺣـﺴﻴﻨﻴﻪ، ﺗﻜﻴـﻪ،ﺣﻤﺎم، وﻳﮋﮔﻲﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ را ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ. در اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ در ﺷﻬﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﺎﺷﺎن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
"ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺳﻨﺘﻲ از آب ﺑﺎران، آب ﭼﺎﻫﻬﺎ وﻏﺎﻟﺒـﺎ ﻗﻨﺎﺗﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )رﺿﻮاﻧﻲ، 2831: 14( اﻣﺎ ﭼﻮن ﻗﻨﺎت دارای ﺑﺎزده ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﻴـﺴﺖ و ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه از ﺳﺎل )ﻣﻬﺮ ﻣﺎه اﻟﻲ دی ﻣﺎه( آﺑﺪﻫﻲ دارد ﻟﺬا آب را ﺟﻬﺖ ﻣﺼﺮف ﺳـﺎﻟﻴﺎﻧﻪ در ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺒﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در ﻫﺮ ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ آن ﻣﺨﺰﻧـﻲ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آب اﻧﺒﺎر ﻧﺎم دارد )ﺗﺴﻠﻄﻲ، 5631: 47( ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن و ﻧﻮاﺣﻲ ﺣﻮﻣﻪ آن ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ وﺿـﻌﻴﺖ ﺧـﺎص اﻗﻠـﻴﻢ ﺣﺎﺷـﻴﻪ ﻛـﻮﻳﺮ ﻛـﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪای ﺧﺸﻚ وﻛﻢ آب اﺳﺖ ﻫﻤﻴـﺸﻪ در ﺗﻨﮕﻨـﺎی ﺗﻬﻴـﻪ، ﺣﻔـﻆ و ﺗﻮزﻳـﻊ آب ﺑـﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻟﺬا ﺗﺪاﺑﻴﺮی ﻛﻪ در ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از آب ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ، ﺗﺪاﺑﻴﺮ و روشﻫـﺎی ﻧـﺎدر و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ روشﻫﺎ ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑـﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﻣﻌﻤـﺎری ﻣـﺮدم اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
irandesertsﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، ﺷﻌﺮ زﻳﺮ در ﺳﺮدر آب اﻧﺒﺎر ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ع( در ﻣﺤﻠﻪ ﮔﺬر ﺑﺎﺑﺎ وﻟﻲ ﻛﺎﺷـﺎن ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ ارﺗﺒـﺎط آب اﻧﺒـﺎر ﺑـﺎ روﺣﻴﺎت ﻣﺮدم و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ: ای ﻛﺸﺘﻪ و ﺳﻴﺮاب ز اﻧﻮار اﻣﺎﻣﺖ ای ﺳﺒﻂ ﻧﺒﻲ ﺳﻴﺪ و ﺳﺎﻻر ﺷﻬﺎدت ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻛﻨﻲ از ﺟﺮم ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﻳﺎد ﺗﻮ ﻧﻮﺷﻴﻢ از اﻳﻦ آب اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻓﻮق در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪه آب اﻧﺒﺎر ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳﻜـﻲ از روشﻫـﺎی ﺳﻨﺘﻲ و ﺑﻮﻣﻲ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن در ﺗﺄﻣﻴﻦ آب ﻛﻪ دارای ﻛﺎرﻛﺮدﻫـﺎی ﻣﺘﻌـﺪد ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮده و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻌﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺣﻴﺎی ﺑﺮﺧﻲ ازآﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم اﺛﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ، ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ."