چکیده:
پیشوایان هر آیین و مکتبی برای ارتباط با پیروان خویش و اعلای عقاید و دانسته هـای مذهبی آنان، به راهکارها و ابتکاراتی دست می زنند. رهبران شیعه نیز در طول تاریخ ، به این امر مهم اندیشیده و اقداماتی ارزنده صورت دادهاند. بی تردید ابلاغ پیامهای مذهبی در عصر فقـدان رسانه های جمعی ، جز از راه نشر و وعظ ، میسر نبوده است . درک این محدودیت ، شیعیان را بر آن داشت تا رسانه ای نو بیافرینند و ارتباطات آیینی و مذهبی خویش را استوارتر سازند. رسـانة جدید، تعزیه نام گرفت و به سرعت در میان تودههای مردم، به جایگـاهی بلنـد دسـت یافـت . بررسی های تاریخی ، از تکوین تدریجی نمایش آیینی تعزیه خبر می دهند. این فرآینـد در طـول قرنها و با طی فراز و نشیب های بسیار به شکل گیری سنت شبیه خوانی انجامید. در این سـنت آیینی و تاثیرگذار، نقش عناصر ارتباطی هم چون رنگ ، بعد، صدا، کلام، رنـگ ، حرکـت و... در کنار کارکردهای متنوع، قابل توجه است . در این مقاله کوشش شده است تا ویژگی ها، عناصر و کارکردهای ارتباطی تعزیه به عنوان یک رسانة سنتی ، بررسی و شبیه خوانی بـه مثابـة ارتباطـات آیینی شیعیان به علاقمندان شناسانده شـود. دسـتاوردهای ایـن پـژوهش ، بـر مبنـای مطالعـات کتابخانه ای خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله کوشش شده است تا ويژگي ها، عناصر و کارکردهاي ارتباطي تعزيه به عنوان يک رسانة سنتي ، بررسي و شبيه خواني بـه مثابـة ارتباطـات آييني شيعيان به علاقمندان شناسانده شـود.
امـا نبايـد آن را يک نمايش صحنه اي بدانيم که در مقابل تماشاگر قـرار دارد، بلکـه نمايـشي اسـت کـه همراه با تماشاگر ادامه مي يابد و هر لحظه ، پيام آفرين و مخاطب با يکـديگر داد و سـتد عاطفي دارند و آن چنان در اين روش بي نظير، مخاطب به مشارکت فعال در ارائـة مـؤثر پيام خوانده مي شود که وقتي به خود مي آيد کـه نمـايش بـه وسـيلة گـروه زنجيـرزن و سينه زن قطع شده است و او خود در پي آن ها به سينه زني و نوحه خـواني مـي پـردازد و ميدان نمايش را ترک مي گويد (باهنر، ١٣٨٧: ١١٦).
البته لازم به تذکر است که آنچه در بالا گفته شد، هرگز بدين معنا نيست که تعزيه خوانان نمي توانند از نغمات و دستگاه هاي ديگر استفاده کنند بلکه بدان معناست که هر يک از ايشان ، اشعار خـود را در دسـتگاهي متناسـب بـا حال و هواي نقش خويش اجرا مي کند چنان که در ميدان جنگ ، «مخالف » و «مغلـوب » و «حدي » و «پهلوي » و «رجز» و...
براي تعزيه مي توان کارکردهاي ديگري نيز متـصور شـد کـه البتـه برخـي از آن کارکردها بين اين رسانه و ديگر رسانه هاي سنتي جامعة شيعي ، مشترک اسـت .