چکیده:
در طول تاریخ تفسیر قرآن کریم از آغاز تا کنون تفاسیر متعدد و گوناگونی از آیات قرآن کریم از سوی مفسران ارائه شده است، هر مفسر با توجه به علایق و قدر علمی خود در نگارش تفسیر از روش یا روش های متفاوتی برای روشن ساختن معانی و مفاهیم آیات بهره می گیرد. ائمه: نیز به عنوان مفسران واقعی کلام وحی، که پس از پیامبراکرم(ص) آشناترین افراد به مراد و مقصود خداوند متعال هستند، روش و شیوه ای در تفسیر قرآن کریم دارند که برای شناسایی روش ایشان، تنها مستند ما روایات تفسیری است. در این پژوهش به هدف شناسایی روش تفسیری امام رضا(ع) روایات تفسیری ایشان مورد بازکاوی قرار گرفته است؛ و در این بررسی مشخص شد ایشان روشی جامع در تفسیر آیات قرآن کریم دارند، و با بهره گیری از روش قرآن به قرآن، استفاده از روایات دیگر ائمه: و همچنین روش کلامی به تفسیر آیات پرداخته اند که روش اخیر نسبت به دیگر روش ها در روایات تفسیری ایشان غلبه دارد.
خلاصه ماشینی:
"نمونهای از روایات بیانگر اسباب النزول از سوی امام رضا7 چنین است: امام رضا7 برای رفع ابهام و تبیین بهتر آیات 100 و 99 سورۀ یونس، روایتی را از از امیرالمؤمنین7 نقل میفرماید که برخی از مسلمانان به رسول خدا6 عرض کردند که ایشان مردم را به اکراه دعوت به اسلام نماید تا تعداد یاوران آن حضرت بیشتر شود و بر دشمنان پیروز شوند، اما رسول خدا6 پیشنهاد آنها را نپذیرفت و در این هنگام این آیات برآن حضرت نازل شد: (و لو شاء ربک لامن من فی الارض کلهم جمیعا أفانت تکره الناس حتی یکونوأ مؤمنین * وما کان لنفس أن تؤمن إلا بإذن الله...
(کلینی، ج6، ص435؛ عیاشی، ج1، ص339) گفتنی است برخی از مطالب تفسیری ایشان که ناظر به بیان مصادیق آیات میباشد، متناسب با مقتضیات و شرایط سیاسی، اجتماعی، مذهبی آن روز جامعۀ اسلامی بیان شده است که به مواردی از این دست اشاره میشود: امام رضا7 در روایتی در تفسیر آیۀ (من ذا الذی یقرض الله قرضا حسنا فیضاعفه له وله أجر کریم) (حدید،11) فرموده است: «صلۀ الامام فی دوله الفسقه» (کلینی،ج8، ص302) .
"/> بر این اساس، مناظرهها و سؤالهای کلامی مسلمانان و غیر مسلمانان از یک سو و نیاز جدی به دفاع از دین و تبلیغ قرآن در آن دوران حساس از سویی دیگر، سبب میشد که آن امام در پاسخ به سؤالهای کلامی به آیات قرآن کریم بسیار استناد و استدلال نماید از این رو رویکرد تفسیر کلامی در برخی از روایات امام رضا7 به خوبی دیده میشد، شواهدی از تفسیر کلامی امام رضا7 چنین است: ممکن نبودن توصیف و رؤیت خدا ابوهاشم جعفری در روایتی از امام رضا7 در بارۀ «امکان توصیف خداوند» سؤال کرده که حضرت در پاسخ به آیۀ (لا تدرکه الأبصار وهو یدرک الأبصار وهو اللطیف الخبیر) (انعام، 103) استناد، و در ادامه فرموده است: «إن أوهام القلوب أکبر من أبصار العیون فهو لا تدرکه الأوهام وهو یدرک الأوهام» (کلینی،ج 1، ص99؛ صدوق، التوحید، ص 112)."