چکیده:
اشعریان از قدیمیترین خاندانهای شیعی در عصر غیبت صغری بودند که بیش از یک قرن، زعامت مذهبی و علمی شیعیان در شهر قم را بر عهده داشتند. اشعریان از قبایل مشهور عرب در کوفه بودند که در قرن اول، تحت شرایط خاص به قم مهاجرت کردند و باعث تحولهای بزرگ سیاسی و اجتماعی در این دوران شدند. مهمترین آن، تأسیس و شکلگیری حوزة حدیثی قم است. در قرن دوم، سعد بن عبدالله اشعری و عموزادگانش در قم، تمدن شیعی را ایجاد کردند؛ به گونهای که در قرن دوم و سوم هجری، بزرگترین حوزة علمی علوم اهل بیت در جهان اسلام به وجود آمد و محدثان و فقیهان بزرگی از جهان اسلام به قم آمدند. در قرن چهارم، به دلیل شورش مکرر قمیها بر خلافت عباسی، در مقابل حملههای نظامی، سلطه آنها کم شد. با افول سیادت اشعریان در این منطقه، حوزة علمی قم اعتبار و مرجعیت خود را از دست داد. این نوشتار سعی دارد تا اوضاع مذهبی و فرهنگی اشعریان را در این دوران بررسی کند.
خلاصه ماشینی:
"امامان شیعه با عنوان رهبران سازمان وکالت، باید پاسخگوی نیاز نواحی مختلف شیعهنشین، برای بهرهمندی از حضور نماینده امام میبودند؛ از این رو، با شناختی که از اصحاب و یاران خود و مناطق شیعهنشین داشتند، افراد را با توجه به تناسب آنان با مناطق مختلف، به وکالت منصوب و آن را به اهالی منطقه اعلام میکردند.
بنا بر تصریح منابع، وی موفق به رؤیت حضرت مهدی(عج) نیز شده است (صدوق، 1416، ص442) که این خود منزلتی بزرگ است؛ زیرا جز خواص، کسی نمیتوانست به لقای مهدی(عج)، چه در زمان حیات امام عسکری(ع) و چه در عصر غیبت برسد.
تعداد زیادی از دانشمندان و فقیهان بزرگ از نیمۀ دوم سدۀ سوم، شاگردان احمد بن محمد بن عیسی و راویان احادیث او بودند که در حوزههای علمی مختلف شیعه به انتشار علوم اهل بیت(ع) میپرداختند و بسیاری از آنان از بنیانگذاران حوزۀ علمی قم در عصر غیبت محسوب میشدند از جمله به محمد بن یحیی عطار، عبدالله جعفر حمیری و سعد بن عبدالله اشعری میتوان اشاره کرد (خویی، 1391، ص195-197).
حضور امامان شیعه در این شهر و پیدایش محلهای شیعهنشین به نام کرخ و رفت و آمد محدثان شیعی به این شهر، از یک طرف و انتقال مرکز رهبر سازمان وکالت در عصر غیبت و محل استقرار نواب اربعه در آن، از طرف دیگر، باعث شد که حوزة حدیثی بغداد، رشد بالایی داشته باشد (جباری، 1382، ص129)."