چکیده:
محل استقرار سکونتگاه ها و پیدایش یک شهر و یک روستا کاملا تحت تاثیر عوامل محیطی به ویژه ژئومورفولوژی و زمین شناسی است. و تابع شرایط محیطی و موقعیت جغرافیایی است, زیرا عوارض و پدیده های طبیعی در مکان گزینی, پراکندگی, حوزه نفوذ, توسعه فیزیکی, مورفولوژی شهری و امثال آن اثر قاطعی دارند و گاه به عنوان یک عامل مثبت و زمانی به صورت یک عامل منفی و بازدارنده عمل می کنند. امروزه به تبع رشد سریع جمعیت, توسعه ساخت و سازها اجتناب ناپذیر است و نیازهای بشر بر روی زمین و بهره برداری از مناطق اطراف شهرها و روستاها تاثیر نامطلوب برجای می گذارد. استقرار شهرها و مناطق مسکونی بر روی زمین, چشم اندازهای جدیدی را به وجود می آورد. با توجه به تنوع و گستردگی واحدهای ژئومورفولوژیک گسترش شهرها و توسعه واحدهای مسکونی و صنعتی همواره تحت تاثیر این واحدها قرار می گیرد. در این پژوهش ضمن بررسی ویژگی های مرفولوزیکی شهرستان اهر قابلیت ها و محدودیت های آن و نقش آن در پراکنش آبادی ها مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش از روش تحلیلی-توصیفی و با استناد به مطالعات میدانی و کتابخانه ای انجام شده است. همچنین جهت تهیه نقشه های متعدد و تجزیه و تحلیل های لازم از نرم افزار Gis و Spss استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که شهرستان اهر در شمال غربی ایران در استان آذربایجان شرقی در یک منطقه کوهستانی واقع شده است. توپوگرافی منطقه, ارتفاعات بلند, دره های تنگ و عمیق و واحدهای تپه ماهوری و کوهستان و گسلهای فعال و غیرفعال عاملی در جهت جلوگیری از رشد جمعیت و رشد ساختارهای اقتصادی و نیز پراکنش کانون های جمعیتی روستایی و شهری نقش موثری ایفا می نماید. از نظر ساختار اکولوژیک منطقه, روستاها در دو وضعیت روستاهای دشتی و کوهستانی قرار دارد. و 63.8 درصد روستاهای شهرستان اهر روستاهای دشتی و 36.2 درصد آن را روستاهای کوهستانی تشکیل می دهد. بافت برخی روستاها و شهرها به تبعیت از عوارض مورفولوژیکی دشت و دامنه ها در تقابل با یکدیگر قرار دارند. به دلیل وجود منابع طبیعی و قابلیت های بالای زیست محیطی از جمله وجود منابع آب فراوان و پوشش گیاهی غنی, شهرستان قابلیت زیادی برای توسعه در این بخش ها دارد که با مدیریت و برنامه ریزی می توان توسعه شهرستان را تصریح کرد. همچنین بررسی زمین لرزه های منطقه حاکی از زلزله خیز بودن منطقه دارد و بسیاری از کانون های جمعیتی در نزدیکی گسل ها قرار دارند, که در برنامه ریزی ها باید به این نکته توجه کرد.
خلاصه ماشینی:
قابليت ها و محدوديت هاي ژئومرفولوژيکي شهرستان اهر و تاثير آن در پراکنش آباديها محسن رنجبر دانشيار گروه جغرافياي طبيعي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد شهر ري معصومه رشيد زاده کارشناس ارشد رشته ژئومورفولوژي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد شهرري چکيده محل استقرار سکونتگاه ها و پيدايش يک شهر و يک روستا کاملاً تحت تأثير عوامل محيطي به ويژه ژئومورفولوژي و زمين شناسي است .
در اين پژوهش با استفاده از منابع اسنادي و کتابخانه اي و نيز تجزيه و تحليل نقشه هاي رقومي و آمارهاي جمعيتي در محيط GIS قابليت ها و محدوديت هاي ژئومرفولوژيکي شهرستان اهر نقش آن در پراکنش کانون هاي جمعيتي مورد مطالعه قرار گرفته و نتايج نشان ميدهد که توپوگرافي منطقه ، ارتفاعات بلند، دره هاي تنگ و عميق و واحدهاي تپه ماهوري و کوهستان و گسل هاي فعال و غيرفعال ، عاملي در جهت جلوگيري از رشد جمعيت و رشد ساختارهاي اقتصادي و نيز پراکنش کانون هاي جمعيتي روستايي و شهري اهر محسوب ميشود و ارتفاع زياد و شيب بالا يکي از موانع توسعه شهري و روستايي در شهرستان اهر ميباشد که ضمن هزينه هاي مضاعف در ساخت و ساز از يک طرف در ارتباط با ايجاد شبکه راه ها و معابر، به خصوص در مناطق کوهستاني و ارايه ديگر خدمات به مردم مشکل آفرين است .
/ شکل ١: موقعيت شهرستان اهر ارزيابي عوامل طبيعي منطقه مورد مطالعه - توپوگرافي: واحدهاي اصلي ژئومورفولوژيکي و عناصر توپوگرافيک مهمترين عامل تشکيل دهنده ناهمواريهاي سطح زمين ميباشند، بنابراين اشکال و شرايط ناشي از آنها در مکانيابي شهرها و طرح هاي توسعه آنها نقش عمده اي دارند (رنجبر، .