چکیده:
در متن نفایس الکلام –آنچنان که از ویژگی­های سبک نثر اواسط قرن هفتم نیز هست- به جز شیوه­های نثر فنی، گاه می­توان نمونه­هایی از گونه­های دیگر نثر یافت که در مجموع رساله را در میان متون «فنی بین بین» این قرن قرار می‎دهد. این پژوهش ضمن معرفی مؤلف نفایس، به تبیین انطباق ویژگی­های سبکی نثر فنی قرن هفتم بر این رساله و بیان جایگاه آن در میان آثار هم تراز، بیان و اثبات اهمیت تاریخی نفایس برای معرفی سلسلۀ آل برهان و رساله­هایی که از نفایس الکلام و نویسندۀ توانایش یاد کرده­اند اختصاص دارد. رسالۀ نفایس الکلام و عرایس الاقلام از آثار منثور قرن هفتم است که به دست رضی الدین خشاب- احمد بن محمود سمرقندی- در سال 643 ق تألیف و تدوین شد. به شهادت دیباچۀ این رسالۀ منشآت گونه، رضی الدین که در همان سال صدرنشین مسند انشا بود؛ به فرمان افتخار جهان -از سران آل برهان- برای جلوگیری از تضییع و انهدام آثار باقیماندۀ این سلسله، نفایس را تدوین کرد. این رساله مجموعهای از مفاوضات و امثلۀ مربوط به آل برهان و مهر تأییدی بر ابقای حکومت آنها تا حداقل همین سال است.در متن نفایس الکلام –آنچنان که از ویژگیهای سبک نثر اواسط قرن هفتم نیز هست- به جز شیوههای نثر فنی، گاه میتوان نمونههایی از گونههای دیگر نثر یافت که در مجموع رساله را در میان متون «فنی بین بین» این قرن قرار میدهد.این پژوهش ضمن معرفی مؤلف نفایس، به تبیین انطباق ویژگیهای سبکی نثر فنی قرن هفتم بر این رساله و بیان جایگاه آن در میان آثار هم تراز، بیان و اثبات اهمیت تاریخی نفایس برای معرفی سلسلۀ آل برهان و رسالههایی که از نفایس الکلام و نویسندۀ توانایش یاد کردهاند اختصاص دارد.
Nafayes al-Kalam va Arayes al-Aqlam treatise is one of the prose works of seventh century which has been written by Razi al-Din Khashaab –Ahmad bin Mahmoud Samarqandi- in 643 (A.H). According to the preface of this letter-like treatise، the author was the head of letter-writers in the very year and، obeying the command of Eftekhar Jahan (one of the leaders of Borhan dynasty)، he composed this work in order to prevent the destruction of the remained works of this dynasty. This treatise is a collection of correspondences of Borhan dynasty which confirms the reappointment of their government، at least until this very year.
In the text of this work، besides elaborate prose، other kinds of prose can also be identified (as one of the features of prose style in mid-seventh century) which، in general، places this work amongst the “not elaborate not simple” prose texts of this century.
While introducing the author of Nafayes، this paper explains the relation between stylistic features of this treatise and the stylistic features of the seventh-century elaborate style، and also shows the place of this work amongst the works of equal grade and proves the historical significance of this book for introducing Borhan dynasty.
خلاصه ماشینی:
عزوا فنادت بخارا من امامتهماهل العمائم الا ان بابهم عز الامارة من ابناء سامانباب یلوذ به ارباب تیجان» (معین الفقراء، 1339: 45) در مدح سرکردۀ آل برهان-عمر بن عبدالعزیز بنی مازه- اشعاری یافت میشود که از آن میان میتوان به دیوان انوری ذیل قصیده با عنوان«از زبان اهل خراسان به خاقان سمرقند رکن الدین قلج طمغاج خان پسر خواندۀ سلطان سنجر» اشاره کرد که با بیت پادشاه علما، صدرجهان، خواجۀ شرع مایۀ فخر و شرف، قائدۀ فضل و هنر به مدح صدر جهان گریز میزند و چند بیتی ادامه میدهد( انوری،1364: 1/204) سوزنی سمرقندی، قصیده ای به نام «در مدح برهان الدین» دارد با مطلع «دارم هوای آنکه پر از درکنم جهان تا از ثنای صدر جهان برکنم جهان (سوزنی سمرقندی،1338: 298-297) که نعت صدر جهان، محمد بن عمر بن عبدالعزیز بن مازه است.
بدان مثابت است که به صدمت زلزال حوادث ایام، کاهی به عمر از سر دیوار او نریخت»(رضی الدین خشاب، بی تا :12) به شهادت برخی منابع تاریخی صدر جهان-محمد بن احمد- به همراه برادر ودو فرزندش در سال 616ق به دستور ترکان خاتون-که از قدرت و نفوذ این خاندان بیم داشت- به دریا ریخته شدند(بارتولد، 1366: 893) طبیعی است که از آثار، دستنوشته ها و مفاوضات مکتوب ایشان نیز آنچه در دسترس مخالفان بوده معدوم شده باشد.