چکیده:
آینده پژوهی پرداختن به آینده پرابهام و تلاش برای ساخت آن را سرلوحه اهداف خود قرار داده است و به عنوان دانشی فرارشته ای در نیل به این هدف بزرگ، نیازمند ابزار و امکانات خاصی است. هم اکنون این دانش به شکلی مدون و دارای اصول معرفت شناسی و مبانی محکم درآمده که به تحلیل روندها و معرفی آینده های ممکن، محتمل و مطلوب می پردازد. بنابراین ضعف شناخت آینده از یک طرف و وقوع تحولات حیرت آور حاصل از فرآیند جهانی شدن از سوی دیگر، لزوم به کارگیری آینده پژوهی را در همه حوزه ها از جمله حوزه فرایند سیاست گذاری عمومی فزونی می بخشد. سیاست گذاری عمومی یا خطمشی گذاری عمومی شاخه ای از دانش را با عنوان علم دولت در عمل تشکیل می دهد که برخی آن را زیرمجموعه علم سیاست و برخی نیز علمی مستقل قلمداد می کنند. به طور کلی سیاست گذاری عمومی، فرایند یا مجموعه ای از فعالیت ها و تصمیم های دولتی است که با هدف حل یک مسئله عمومی طراحی شده است. استفاده از رویکرد آینده پژوهی در حوزه سیاست گذاری عمومی و پیش ارزیابی سیاست ها می تواند نوآوری اثر مورد بررسی باشد. در این مطلب تلاش خواهد شد با نگاهی نقادانه میزان حصول به این هدف بررسی شود.
خلاصه ماشینی:
کتاب تلاش دارد فهمی عمیق از گزینۀ سیاست عمومی ایجاد کند (صفحۀ ز)، ولی اینکه آیندهپژوهی بهعنوان یک رویکرد چه نقشی در حصول به این هدف دارد، موضوعی است که تحقق یا عدمتحقق آن با بررسی فصلهای بعدی قابل بحث و نتیجهگیری است.
در حوزۀ سیاستگذاری و موضوعات پیرامونی آن، از جمله پیشارزیابی سیاستها، به نظر میرسد کتاب ارزیابی سیاستهای علم، فناوری و نوآوری تألیف سیدحبیباله طباطباییان و همکاران بهترین اثر تألیفی موجود تا این زمان باشد که در سال ۱۳۹۱ از سوی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور منتشر شدهاست.
همانگونه که در ابتدا گفته شد، پدیدآورندگان کتاب حاضر در ابتدا این ادعا را داشتهاند که اثرشان اولین کتابی است که در کشور با نگاه آیندهپژوهانه به حوزۀ سیاستگذاری به چاپ رسیدهاست؛ بهنحویکه با ارائۀ مجموعهای از سؤالات مفید و ارزشمند در زمینۀ ارزیابی اثر، تفکرات مهم در فرآیند پیشارزیابی سیاست عمومی را مشخص کرده و بر چگونگی طراحی تفصیلی سیاستهای عمومی در اقدامات تنظیمی و قانونگذاری تأکید دارد.
در پایان جا دارد برخی نتایج حاصل از مطالعۀ کتاب را با نگاهی نقادانه و علمی مطرح کنیم که طرح آنها بهخوبی مبین تحقق این ادعای صاحبان اثر یا میزان فاصلهگیری آنها از ادعای خود خواهد بود.
- آنچه در کتاب به آن پرداخته شده، تسری رویکرد آیندهپژوهی به موضوع پیشارزیابی سیاست نیست؛ بلکه تنها بهندرت از آیندهنگاری در این حوزه بحثهایی شدهاست.
در این کتاب نیز به برخی تجارب در قالب مطالعات موردی پرداخته شده که فرایند پیشارزیابی سیاستها را مورد بررسی قرار میدهد که البته به جای خود قابل توجه است؛ ولی نمیتواند جایگزین هدف اصلی کتاب، یعنی رویکرد آیندهپژوهی در حوزۀ پیشارزیابی سیاست، باشد.