چکیده:
مثنوی حدیقةالحقیقة سنایی، حکایات متعددی دارد که شاید اغلب آنها در آثار پیشینیان ادب فارسی و عربی نقل شده باشد. در این نوشتار به تحلیل و مطابقت تعدادی از حکایات حدیقه با سرچشمههای آن حکایات، در چهارچوب ساختار قصه و حکایت پرداختهایم. اینکه سنایی تا چه حد در اقتباس حکایات، ساختار پیشین آنها را حفظ کرده، چه نوآوریهایی داشته است و نیز بررسی مشترکات و اختلافات آنها، از بحثهای این نوشتار است. نتایج پژوهش نشان داد که سنایی در پرداخت شخصیتها، آنها را به شخصیتهای تیپیک بدون نام تغییر داده است و از آنها با الفاظ مردی، شخصی و ... نام میبرد. سنایی در ساختار داستانها با حفظ درونمایة اصلی، تغییراتی در عناصر داستان به وجود آورده است. گفتگو از عناصر ثابت داستانهای حدیقه است و گاه شاعر با همین عنصر داستانی، شخصیت داستان را به مخاطب میشناساند. از ابتکارهای سنایی در این باب آن است که برخی از حکایاتی که وی آنها را مأخذ حکایت خود قرار داده، تنها یک خبر و در اغلب موارد، گفتگویی ساده در حد پرسش و پاسخی بدون پرداختن به حادثه و حادثهپردازی است. اما او با واردکردن عناصر داستانی و ایجاد حادثهپردازی، آن حکایات را در ساختاری داستانگونه وارد میکند. در بیشتر حکایات، زاویة دید، دانای کل و راوی، خود سنایی است. سنایی جز در مواردی اندک، در زاویة دید حکایاتی که از آثار پیشین گرفته، تغییری ایجاد نکرده است و اغلب برای ایجاز در حکایات، به زمان و مکان توجه چندانی نداشته است و بهندرت در بعضی موارد مستقیما به آنها اشاراتی کرده است.
خلاصه ماشینی:
"در جدول زیـر آثـاری که سنایی در اخذ حکایات به آنها توجه داشته است و بسـامد اسـتفاده از ایـن آثـار، آورده شده است : جدول ١: بسامد منابع مورد استفادة سنایی ردیف نام اثر مؤلف بسامد 1 ربیع الأبرار زمخشری 15 2 کیمیای سعادت محمد غزالی 14 3 کشف الأسرار میبدی 10 4 حلیۀالأولیاء ابونعیم اصفهانی 8 5 احیاء العلوم محمد غزالی 7 6 عیون الأخبار ابن قتیبه 5 7 شرح تعرف مستملی بخاری 5 8 محاضرات الأدباء راغب اصفهانی 4 9 تفسیر ابوالفتوح رازی 4 10 رسالۀ قشیریه قشیری 3 11 روح الأرواح سمعانی 2 12 قابوس نامه عنصرالمعالی 2 13 المجالسه ابوبکر دینوری 2 14 سعادة و الإسعاد عامری 2 15 نثر الدر آبی 2 16 طبقات الصوفیه سلمی نیشابوری 2 17 کشف المحجوب هجویری 2 18 قصص الأنبیاء نیشابوری 2 19 سیاست نامه نظام الملک 2 20 مجمع الأمثال میدانی 2 21 المقابسات ابوحیان توحیدی 1 22 عجایب نامه محمود طوسی 1 23 کشف الغمه إربلی 1 24 تاریخ رسل و..."