چکیده:
خبر دفن سيدالشهدا عليه السلام و ياران ايشان يك روز پس از شهادتشان، توسط قبيله بني اسد از ساكنان منطقه غاضريه، از طريق گزارش ابومخنف به منابع معتبر تاريخي شيعه و سني راه يافته و منابع پسين از آن استقبال كرده اند. گذر زمان اين خبر را با نوعي تحول و شهرتي متفاوت مواجه كرده است. قرن يازدهم نقطه عطف اين تحولات و آغاز رويكرد كلامي و شروعِ فاصله گرفتن موضوع دفن امام عليه السلام از يك حادثه تاريخي به يك اصلِ اعتقادي است؛ اصلي كه ريشه در برخي احاديث شيعي دارد و تجهيز هر امام توسط امام بعدي را لازم مي شمارد. قرن سيزدهم لايه اي درون رويكرد كلامي شكل گرفت كه به زودي رايج شد و جايگزين رويكردهاي قبلي گرديد. رويكرد جديد با تكيه بر آمدن امام سجاد عليه السلام براي تجهيز پدر، آثار عاشورايي را چنان تحت تاثير قرار داد كه بيشتر آنها تا زمان حاضر، ضمن پذيرش اين رويكرد، آن را گسترش داده و در برابر رويكرد قبلي مقاومت كرده اند. مقاله حاضر با روش «توصيفي ـ تحليلي»، ضمن بيان سير تاريخي اخبار و آراي گوناگون درباره دفن شهداي كربلا و نيز تبيين چگونگي تغيير گزارش دفن امام عليه السلام از يك واقعه تاريخي به يك اصل كلامي درون مذهبي و پس از آن به خبري داستاني، به سه پرسشِ عاملان دفن، زمان دفن، و چگونگي دفن، بر اساس منابع شيعه و سني پاسخ داده، خاستگاه رويكرد جديد را تبيين مي نمايد.
خلاصه ماشینی:
"به نظر میرسد ریشة این قول در میان شیعیان نه دلایل یادشده و نه گزارش بلعمی، بلکه اعتقاد به لزوم آمدن امام سجاد( برای دفن پدر است، و چون آن حضرت در عصر یازدهم نه در کربلا، بلکه در مسیر کوفه، در میان قافلة اسیران و در معرض محافظت شدید دشمن بوده دفن را در روز دوازدهم دانستهاند، بهویژه آنکه گزارش کشی (کشی، 1348، ص463) با این سخن هماهنگ است و آن را تأیید میکند؛ زیرا بر اساس آن، امام سجاد( از زندان عبیدالله برای تجهیز پدر به کربلا رفتند و روشن است که ورود اسیران به زندان کوفه زودتر از عصر دوازدهم نبوده و پس از ورود اهلبیت( به زندان و دور شدن ایشان از معرض دید و مراقبت مستقیم مأموران، امام سجاد( مخفیانه و با طیالارض، خود را به کربلا رسانده و به تجهیز پدر و راهنمایی بنیاسد در دفن سایر شهدا پرداختهاند.
هرچند زوایای کلامی بحث دربارة روایات این باب محتاج بازکاوی و پژوهشی مستقل است، اما وجود تفسیری دیگر از آن روایات در کنار برداشت علامه مجلسی، نبود روایتی از اهلبیت( دربارة حاضر شدن امام سجاد( برای دفن پدر، اشاره نکردن زیارات مأثور و غیرمأثور به باقی ماندن پیکر مطهر سیدالشهدا( بر روی خاک کربلا به مدت سه روز، فقدان گزارش تاریخی در اینباره، پذیرش خبر ابومخنف از سوی بزرگان شیعه و اشاره نکردن ایشان به لزوم آمدن امام سجاد( برای دفن پدر تا پیش از قرن یازدهمـ که نشان از عدم اتفاق آنان دربارة اصل تجهیز داردـ سبب شده است رویکرد تاریخی بر دو رویکرد دیگر ترجیح داده شود."