چکیده:
در میان جوامع حدیثی شیعه، بحار الأنوار به دلیل جامعیتِ بیشترِ موضوعات، منابع و احادیث آن و حضور علمی مؤلفش، علامه محمد باقر مجلسی، اهمیت بیشتری یافته است. مطالعه بحار الأنوار و توضیحات علامه مجلسی بیانگر رفتار گزینشی وی در مواجهه با مصادر و احادیث است. وی به پیروی از دانشوران حدیث محورِ پیش از خود، در اعتبار سنجی احادیث به قراین متنی بیش از قراین سندی ارج مینهاده است.این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی بر مجلد هفتم بحار الأنوار، احادیث ناظر بر امامت، نشان میدهد که علامه مجلسی علاوه بر متنمحوری، در انتخاب احادیث، بیشتر از منابع اصیل و متقدم شیعه و دارای احادیث مسند، بهره میبرده است. روش وی در بیشتر موارد، استفادۀ مجموعهای از احادیث یک باب از منبع خاصّ به منظور تکمیل خانواده حدیث در یک موضوع بوده است، ولی دلیل ترجیح یک مصدر بر منبع دیگر در برخی موارد مشخّص نیست.
خلاصه ماشینی:
1 توضیحات اجمالی مجلسی در مقدمه اثرش مطالب بسیار مفیدی است، ولی پاسخگوی تمام پرسشهای متبادر به ذهن پژوهشگر نیست؛ سؤالاتی از قبیل: مجلسی در تدوین ابواب بحار الأنوار چه مبنایی در انتخاب منابع و احادیث آنها داشته است؟ میزان اعتبار مصادر بحار الأنوار نزد او بر اساس چه مبنا و ضابطهای است؟ آیا استفاده ایشان از اصول و مصادر متقدم شیعه با نحوه بهرهوری وی از مصادر متأخر یکسان است؟ آیا توثیق مصادر به معنای توثیق هر یک از احادیث آنها نزد وی است؟ آیا ویژگیهای فردی و محیطی مؤلف، در تعیین روش تألیف بحار الانوار تأثیر داشته است؟ در این مقاله تلاش شده است با استفاده از مطالب مجلسی و توضیحات وی ذیل احادیث، و روششناسی بحار الأنوار در مجلد هفتم بحار الأنوار _ که در چاپ110 جلدی، جلدهای 23 تا 27 است _ از جهت نحوه استفاده از مصادر و گزینش احادیث، به منظور یافتن پاسخهایی برای پرسشهای یاد شده گامی هر چند کوتاه، برداشته شود.
مقدمه بحار الانوار دو نکته مهم را دربحث مبانی علم الحدیثی مجلسی دربر دارد: الف) مجلسی علاوه بر وثاقت و مقام علمی مؤلف و قطعیت انتساب کتاب به مؤلفش، قراین دیگری از داخل یا خارج آن منبع، برای اعتماد بر منابع بحار الأنوار معرفی کرده است: قراین داخلی: توافق روایات آن با روایات کتب موثق حدیثی پیش از آن، وجود اجازات فضلا یا دستخط یا تصحیح آنان بر نسخهای از آن، داشتن محتوای مفید و کمیاب، سازگاری اسلوب و سیاق متن روایات آن با متون احادیث صحیح، داشتن اسناد خوب، عدم خلط اخبار امامیه با اخبار عامه توسط مؤلف، تسامح در ادله سنن برای آثار دارای احادیث اخلاقی و آداب و ادعیه، نظم کتاب و ثبت و ضبط دقیق همان، ص255.