چکیده:
مطالعة کیفیت آب‌های زیرزمینی مناطق کارستی اهمیت زیادی دارد. در این پژوهش، آلودگی شیمیایی آب‌های کارستی غار قوریقلعه ارزیابی و سعی شد از طریق آزمایش و نمونه‌برداری‌های اصولی، نتایج آلودگی‌ها مشخص و تحلیل شده و از طریق بازدیدهای میدانی و مصاحبه با کارشناسان مرتبط، نقش عوامل دخیل در آلودگی آب غار شناسایی شود. نمونه‌برداری از آب مدخل غار و بخش انتهایی آن طی دورۀ شش‌ماهه صورت گرفت و غلظت فلزات سنگین و کاتیون‌های اصلی در آزمایشگاه اندازه‌گیری شد. هدایت الکتریکی (EC)، اسیدیته یا قلیایی بودن (Ph)، نرخ مصرف اکسیژن در داخل آب توسط ارگانیسم‌ها (BOD) و نیترات (No3) نیز سنجیده شد. آرسنیک و سرب به روش جذب اتمی؛ آهن، منیزیم و منگنز به روش شعلهای؛ و لیتیوم، سدیم، کلسیم و پتاسیم به روش فتومتری اندازه‌گیری شد. Ph با Phمتر، EC با ECمتر،BOD با BODمتر و نیترات به روش یون کروماتوگرافی IC سنجیده شده و نتایج آزمایشگاهی غلظتها با معیارهای استاندارد آب آشامیدنی مقایسه شد. براساس نتایج، غلظت برخی عناصر آب غار مانند آرسنیک و سرب از حد مجاز آب آشامیدنی بیشتر است و مخاطره‌ای جدی برای سلامت انسان محسوب می‌شود. براساس ارزیابی‌ها، منشأ این نوع آلودگی‌ها عامل زمینشناسی و وجود رگههای معدنی در منطقه، سوخت ناشی از کوره‌های آهک‌پزی و فاضلابها تشخیص داده شد. دلیل غلظت زیاد عناصر آهن، منگنز و منیزیم، عبور آب از خاک‌ها و سنگ‌های سطح زمین و نفوذ آن به درون غار است. عناصر اخیر سبب تغییر رنگ، کدورت و طعم آب غار شدهاند. میزان BOD زیاد است که دلیل آن عملکرد فاضلابها و ریختن مواد زاید بازدیدکنندگان غار در داخل آب غار تشخیص داده شد. براساس داده‌های به‌دست‌آمده از نتایج آزمایشگاهی، رابطه‌ای با تأخیر یک‌ماهه بین حداکثر زمان بارندگی ماهیانه و بیشترین مقدار عناصر پتاسیم، منگنز، نیترات و سدیم وجود دارد. یک ماه پس از نزول حداکثر بارش یعنی در فروردین، عناصر مذکور به بیشترین مقدار خود می‌رسند. این زمان تأخیری برای بروز حداکثر مقدار سرب دو ماه، و برای حداکثر مقدار لیتیوم و کلسیم سه ماه نسبت به حداکثر بارش است. بر پایة حداقل بارش دوره، تنها مقدار حداقل سرب تابع رواناب حاصل از بارندگی است و رابطه‌ای بین حداقل‌های ثبت‌شدة عناصر دیگر با حداقل بارندگی دورۀ زمانی دیده نمی‌شود. با توجه به موارد بالا، نظارت مستمر و دقیق بر غار، استفاده از استانداردها و تجارب بین‌المللی در مدیریت آن، ارتقای سطح آگاهی عمومی بازدیدکنندگان و محدود کردن تعداد آنها، خارج کردن مواد زاید و تأسیسات آلوده‌کنندة محیط غار و رفع مخاطرات طبیعی و انسانی سطح بیرونی حوضۀ آبگیر غار جزو اقدامات الزامی به‌منظور رفع مخاطرات تهدیدکنندۀ آب کارستی غار قوریقلعه است.
خلاصه ماشینی:
براسـاس میانگین گیری از نتایج حاصل دورة زمانی نمونه برداری، مقدار آرسـنیک در آب هـای زیرزمینـی غار قوریقلعه در بازة زمانی پژوهش در دو ایستگاه (الف - ورودی غار و ب - ابتدای فاز دوم غـار) به ترتیب ٨/٨٨ و٧/٧٢ میلیگرم بر لیتر است .
سری زمانی داده های عناصر در دورة دی١٣٩٢ تا خرداد١٣٩٣در ایستگاه نمونه برداری ورودی غار برحسب میلیگرم در لیتر و رابطۀ آن با میانگین بارندگی ماهیانه میانگین میانگین بارندگی عنصر Na Mn Pb No3 Mg As Ca Li K بارندگی پاوه روانسر دی ٠/٦٠٣ ٠/٥٤١ ٠/٠٢ 80/7 71/1 1/223 0/222 8/653 12/915 51/047 6/1 بهمن 0/739 0/344 9/715 9/045 52/098 8/9 0/021 0/58 0/418 71/7 100/9 اسفند 0/522 0/581 0/2 4/547 0/177 8/846 7/818 52/834 6/2 101/5 121/9 فروردین ٥/٠١٦ ٠/٥٢٢ ٠/٠٢٢ ١٠/١ ٥٦/٨٤٢ ٥/٤٥٧ ٩/٠٣٨ ٣/٠٤٣ ٩/٠٥٨ ١١٨ ٧٧/١ اردیبهشت ٠/٤٣٧ ٠/٤٨٣ ٠/٠٢٤ ٦/٣ ٥٣/٨٨٧ ٩/٠٤٥ ١١/٤٨ ٠/٤٤٤ ١/٢٦ ٥١ ٣٦/٢ خرداد 1/3 11/3 3/786 3/505 25/15 9/045 54/414 8/8 0/019 0/561 3/455 میانگین ١/٧٥١ ٠/٥٣٤ ٠/٠٢١ ٧/٧٣ ٥٣/٥٢ 8/88 3/43 1/289 12/14 ∑ 368/5 ∑ 474/2 101/5 121/9 9/058 3/505 25/15 12/915 56/842 10/1 0/024 0/58 5/016 Max 1/3 11/3 0/739 0/177 8/653 5/457 51/047 6/1 0/019 0/483 0/418 Min سرب برای ارزیابی مخاطرة آلودگی آب زیرزمینی غار مقادیر میانگین سـرب بـه دسـت آمـد.
براسـاس نتایج حاصل مقدار سرب در آب زیرزمینی غار قوریقلعه در ورودی و ابتدای فاز دوم بـه ترتیـب ٠/٠٢١ و ٠/٠٢ میلیگرم بر لیتر است که حد مجاز این عنصر براساس جدول استاندارد سازمان بهداشت جهانی حدود ٠/٠١ است که در نمونه های برداشتی بیشتر از حد مجاز دیده مـیشـود.
(
, 
, 
)
