چکیده:
نگاهی به انواع گله و شبان و یاریگری در چرانیدن دام چکنه (خرده مالکی) در ایران
فرهادی مرتضی*
* دانشگاه علامه طباطبایی
دامداری اقتصاد عمده عشایر و اقتصاد درجه دوم غالب روستاهای ایران است و لذا پس از کشاورزی بیشترین حجم و انواع یاریگری و مشارکت در پیرامون آن شکل گرفته و نهادینه شده است که در اینجا تنها به شرح متداولترین یاریگریها در زمینه چرای دامها می پردازیم.
در ایران هنگامی که نام گله و چوپان به میان می آید، بلافاصله گله گوسفند و شبان به ذهن متبادر می شود. این مقاله نشان می دهد که تعداد گله ها بیش از آن است که در نظر اول به چشم می آید و هر چه دامداری در مناطقی از ایران عمده تر می شود. تخصص و تقسیم کار بیشتری در این زمینه به وقوع می پیوندد. این مساله درباره چوپانان نیز صادق است. پس از اشاره به انواع گله و شبان به یاریگریهای مربوط به سه شیوه چرانیدن دامها، استخدام کارگزاران گله «گی گله» (چرای نوبتی دامها) و شیوه ترکیبی این دو پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"همینجا باید اشاره شود که اگرچه دامداران بزرگ نیز برای گلههای گاو و گوسفند17خود چوپان استخدام میکنند و طرح این مسأله در دامداری سنتی ما جایگاه خود را دارد،اما از آنجا که منظور ما در نوشتهء حاضر پرداختن به شیوهها و زمینههای یاریگری در میان گروهها و سازمانهای یاریگر است،لذا فعالیتهای این گروه از دامداران از حوزهء کار ما جدا خواهد شد؛ چرا که بر پایهء تعاریف ما از یاریگری و انواع آن،استخدام چوپان به وسیله یک نفر،همکاری بین گروه یا خودیاری بهشمار نمیرود؛بهویژه اگر مزد چوپان قطعی باشد.
» اما دقیقترین گزارش مستقلی که تاکنون در اینباره منتشر شده است،مقالهای است درباره گاومیش در روستای لچهگوراب،در 5 کیلومتری رشت-لاهیجان و بین رشت و کوچصفهان گفتنی است که حداقل برخی اطلاعات این نوشته مربوط به سال 1353(ربع قرن پیش)است و طبیعة امکان دارد از آن زمان تاکنون بسیاری از این موارد تغییر کرده باشد،اما از (91)-لمپتون،همان منبع،ص 609 (92)-اصغر کریمی،«دامداری در ایل بختیاری»،هنر و مردم،شماره 129 و 130،تیر و مرداد،1352 آنجا که کار در 1365 به چاپ رسیده است و نویسنده به تغییرات عمدهای اشاره نکرده، میشود احتمال داد که اصول کار هنوز پابرجا باشد،اما،حتی اگر این اطلاعات تمامی بازگوکننده گاومیشداری در این روستا و روستاهای مشابه آن در ربع قرن قبل نیز باشد،چیزی از اهمیت آن برای کار ما نخواهد کاست.
خودهمیاری در چرای نوبتی دامهاالف:گیگله در چرایندن گله گوسفندان همانطور که قبلا اشاره شده،دومین راه خردمندانه برای اینکه تمام خانوادههای دامدار خردهپا درگیر چرای روزانه چند رأس گوسفند خود نشوند و با حداقل زحمت،بیشترین بازده کاری را داشته باشند این است که به صورت نوبتی،روزانه یک یا دو نفر،دامهای کل اعضای گروه را به چرا ببرند."