چکیده:
در فرض تعدد اصحاب بالقوه دعوا، مسائل ظریفی از منظر حقوق دادرسی قابل طرح است که می تواند ورود دادرس به ماهیت دعوا را با چالش قانونی مواجه کند. در فرض وجود رابطه تضامن میان خواهان ها، هریک از آنان می تواند منفردا علیه خوانده دادخواهی نماید. در صورت فقدان رابطه تضامن، قابلیت یا عدم قابلیت تجزیه خواسته در امکان یا عدم امکان دادخواهی انفرادی خواهان ها نقش تعیین کننده دارد و ملاک ورود یا عدم ورود دادرس به ماهیت دعواست. در حقوق ایران اشخاص متعدد دارای مسائل حکمی و موضوعی یکسان یا مشترک نمی توانند در یک دادخواست علیه خوانده مشترک اقامه دعوا نمایند. اما در حقوق آمریکا چنین سازوکاری با عنوان توام شدن اختیاری یا اجباری خواهان ها و خواندگان پیش بینی شده است. فقدان چنین نهادی در حقوق ایران ناکارآمدی، اتلاف منابع و گاه مخدوش شدن اعتبار دستگاه قضایی را در پی دارد. در فرض تعدد خوانده و مسئولیت تضامنی آنان، خواهان می تواند علیه همه یا برخی از ایشان دادخواهی کند. اما در صورت فقدان مسئولیت تضامنی، قابلیت یا عدم قابلیت تجزیه خواسته ملاک جواز یا عدم جواز دادخواهی علیه بعضی از خواندگان است. همچنین هرگاه در یک دعوای بالقوه خواهان ها و خواندگان متعدد باشند، بر حسب رابطه تضامن میان خواهان ها و خواندگان و فقدان تضامن میان ایشان و قابلیت یا عدم قابلیت تجزیه خواسته، فروض مختلفی قابل ترسیم است که تابع احکام قانونی متفاوتی خواهند بود.
خلاصه ماشینی:
"در صورت لزوم دادخواهی جمعی، دادگاه در مورد دعاوی انفرادی آنان باید چه تصمیمی اتخاذ نماید؟ اصولا وجود رابطه تضامن میان خواهانها و نیز قابلیت یا عدم قابلیت تجزیه خواسته در این موارد چه نقشی دارد و تأثیر آن بر تصمیماتی که دادگاه اتخاذ میکند، چیست؟ همچنین اگر چند شخص علیه خوانده یا خواندگان مشترک، ادعاهای یکسانی داشته باشند، بدون اینکه ارتباطی بین آنان باشد، آیا میتوانند به موجب یک دادخواست طرح دعوا نمایند یا تقدیم دادخواستهای مجزا اجتنابناپذیر است؟ برای مثال فرض کنید کارخانهای در یک شهرستان به موجب قراردادهای کاملا مشابه، صد دستگاه خودرو، به صد نفر از اهالی آن شهرستان میفروشد.
همچنین اگر خواندگان بالقوه متعدد باشند، آیا خواهان باید علیه همه آنان اقامه دعوا نماید یا میتواند علیه بعضی از آنان برای همه یا قسمتی از خواسته دادخواهی کند؟ مسئولیت تضامنی خواندگان و قابلیت یا عدم قابلیت تجزیه خواسته چه نقشی در این خصوص ایفا میکند؟ بدین ترتیب این نوشتار در صدد است تا ضمن تبیین احکام قانونی ناظر بر فرض تعدد طرفین دعوا، برخی خلاءهای حقوق ایران را مورد بررسی قرار دهد تا شاید در اصلاح قانون آیین دادرسی مدنی مورد توجه واقع شود.
عدم قابلیت تجزیه خواسته خواهانها برخی معتقدند در حقوق ایران دعوای غیرقابل تجزیه نسبت به خواهانها قابل تصور نیست و بنابراین در صورت تعدد خواهانها، دادخواهی جمعی ایشان لازم نیست؛ بلکه هریک میتوانند منفردا اقامه دعوا نمایند 1 ، اما به نظر میرسد عدم قابلیت تجزیه خواسته نسبت به خواهانها قانونا متصور است و چون در این صورت اتخاذ تصمیم در دادرسی درخصوص همه خواهانها اجتنابناپذیر است، باید همه دادخواهی نمایند و نامشان در دادخواست بیاید و الا علیالاصول رسیدگی به دعوا قانونا ممتنع بوده، با قرار عدم استماع روبرو میگردد."