چکیده:
این پژوهش به بررسی و تحلیل دو قصیده از خاقانی (در واقعه حبس و عزلت و مباهات/ در شکایت از حبس و تخلص به مدح عظیم الروم عز¬الدوله قیصر) و مسعود سعد (در مدح محمد علی «زندانی نای»/ حسب حال) در موضوع حبسیه بر مبنای سبک¬شناسی توصیفی میپردازد. در این نوع سبک، متون متحد¬¬المضمون از نظر درجه عاطفه و تخیل با هم متفاوت و مختلف هستند. این نظریه سبک¬شناسی بیشتر از نظر تفاوتهای زبانی متون متحد المضمون مورد تحلیل قرار میگیرد اما در این مقاله اشعار متحد المضمون مسعود سعد و خاقانی هم از لحاظ تفاوتهای زبانی، بلاغی (وجوه ادبیت متن) و هم از نظر فکری تحلیل شده¬اند. برمبنای این نوع سبک¬شناسی توصیفی یا بیانی که ادای معنای واحد به طرق مختلف است، شعر مسعود سعد و خاقانی با توجه به مسائل فرامتنی مثل طول مدت زندان این دو، دلایل این زندانی، میزان تاثیرپذیری از فضای زندان، زبانی و بیانی متفاوت یافته است. هر دو شاعر در زمینه لغات، تصویر پردازی و در کل محور همنشینی و جانشینی دست به گزینشهایی زده¬اند که از نگرش خاص هر¬کدام نسبت به جهان درون و بیرون خود حکایت میکند. در بخش نخست مقاله، سبک¬شناسی توصیفی به اختصار معرفی شده¬است. در بخش دوم مختصری در باب زندگی و احوال این دو شاعر سخن گفته¬ایم. سپس در بخش پایانی، تفاوتهای سبکی (زبانی، بلاغی و فکری) دو قصیده از خاقانی و مسعود سعد را با وجود متحد المضمون بودن آنها مورد بحث و تحلیل قرار داده¬ایم.
خلاصه ماشینی:
برمبنای این نوع سبک شناسی توصیفی یا بیـانی کـه ادای معنـای واحـد بـه طـرق مختلف است ، شعر مسعود سعد و خاقانی با توجه به مسائل فرامتنی مثل طول مدت زنـدان این دو، دلایل این زندانی ، میزان تأثیرپذیری از فضای زندان ، زبانی و بیـانی متفـاوت یافتـه است .
خبـر از شناخت کامل شاعر از ادبیت متن میدهد که تمامی اصول شعری را در اشعار خود گنجانـده است که شامل مضامینی چون توصیف شعر و تبیین اوضاع سیاسی و اجتمـاعی ، نقـد دیگـر شاعران و خود ستیزی شاعر است ؛ در مورد شاعری خود مینویسد: «گردون به درد و رنج مرا کشته بود اگر پیوند عمر من نشد نظم جان فزای من خاقانی نیز از دیگر شاعرانیست که بعد از مسعود سعد مدتی را در زندان گذرانده اسـت و طبعا باعث ایجاد حبسیاتی در مجموعه اشعارش شده است .
خاقانی علاوه بر این موضوعات ، نوع حبسیه هم دارد کـه هـم موضـوع شـعری اسـت و هـم میتوان آن را یکی از انواع ادبی رایج در شعر فارسی دانست اما نوع و موضوع حبسیه سـبک شخصی مسعود سعد است .
٨. تصویرپردازی از شب تفاوت نگرش دیگر این دو شاعر در حبسیه هایشان ایـن اسـت کـه مسـعود سـعد بیشـتر از «شب » سخن میگوید و آن را توصیف میکند اما خاقانی بیشتر تصویر پردازیهایش با استفاده از کلمه «صبح » است .