چکیده:
فرآیند برجستهسازی عامل شکلگیری زبان ادبی و شاعرانه است. در این فرآیند عوامل متعددی چون: انسجام، نظاممندی، رسانگی و زیباییشناسی قابل توجّه هستند. برجستهسازی خود به دو نوع هنجارگریزی و قاعدهافزایی تقسیم میشود. هر شاعر و نویسنده برای آفرینش اثر ادبی خود به انواع فراهنجاری و قاعدهافزایی دست میزند و با نامتعارف ساختن آن کلامش را برجسته میکند.
تکرار واژه و جابجایی آن در ساختار متن، یکی از عواملی است که باعث غرابت و برجستگی زبان شعری یک شاعر میشود. با توجه به بالا بودن بسامد تکرار واژه در قصاید خاقانی، میتوان آن را به عنوان یکی از عوامل سازنده سبک شخصی خاقانی به شمار آورد. حال این سوال مطرح میشود که تکرار واژه چه تاثیری در میزان برجستگی و تشخّص شعر خاقانی دارد؟ در این مقاله به بررسی اشکال متنوع تکرار واژه در نقشهای نحوی یکسان یا متفاوت، تکرار واژه در ساختار کنایی و نیز در ساختارهای صرفی مختلف، پرداخته شده است. بر این اساس «تکرار واژه» در قصاید خاقانی علاوه بر اینکه مربوط به شیوه بیان اوست و توجّه خواننده را از پیام متن به خود متن معطوف میکند، در کنار عناصر ادبی همچون: تناسب، تلمیح، تضاد و ... ساختار معنایی شعر را نیز تحت تاثیر قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
حال این سؤال مطرح میشود که تکرار واژه چه تأثیری در میزان برجستگی و تشخص شعر خاقانی دارد؟ در این مقاله به بررسی اشکال متنوع تکرار واژه در نقشهای نحوی یکسان یا متفاوت ، تکرار واژه در ساختار کنایی و نیز در ساختارهای صرفی مختلف ، پرداخته شده است .
مقالۀ حاضر پژوهشی است دربارة یکی از مختصات زبان شعر خاقانی با تکیه بر نظریۀ برجسته سازی که ابتدا زبانشناسان روس آن را مطرح کردند و سپس زبانشناسان ساختگرا در نقد و تحلیل آثار ادبی، مورد توجه قرار دادند.
علیالخصوص که واژه های تکراری با عناصر درون متن ارتباط معنایی و هنری نداشته باشند؛ و این شاید یکی از دلایلی باشد که نمونه های تکرار در نقش نحوی یکسان در قصاید خاقانی از بسامد بالایی برخوردار نیست .
تکرار واژه در نقشهای گوناگون نحوی در قصاید خاقانی نمونه های بسیاری دارد، به گونه ای که با توجه به بسامد بالای آن میتوان این شیوه را به عنوان سبک فردی خاقانی دانست .
در بیت زیر : به کشتی ماند این ایام و بادش چرخ سـرگردان به اعمی ماند ایـن کشتی و قائـد بـاد آبـانی ( همان ، ٦١٦) واژة «کشتی» در دو نقش نحوی متممی و مسندالیهی تکرار شده است ؛ تناسب لفظی میان واژه های کشتی، باد و قائد، تکرارش را برجسته تر کرده است .
خاقانی با تکرار کامل واژه در نقشهای نحوی یا معنایی متفاوت در یک بیت یا چند بیت متوالی موجب غرابت و برجستگی زبان شعری خود شده است .