چکیده:
از آنجاییکه امثال، بازگو کننده اندیشهها و باورهای گذشتگان ما هستند، مطالعه آنها میتواند ما را با روحیات، عقاید، سنتها و در یک کلام با فرهنگ پدران و نیاکان ما آشنا کند و بسیاری از گوشههای تاریک زندگی آنان را که در گذر از کوچههای پرفراز و نشیب تاریخ گمشدهاند برای ما نمایانکند. در این مقاله بر آن شدیم تا با بررسی امثال و حکم موجود در دیوان خاقانی ویژگیهای برجسته و شاخص این امثال را مورد شرح و بازبینی قراردهیم تا اینکه دریابیم خاقانی چه رویکردی نسبت به امثال و حکم در دیوان خود دارد و چه ویژگیهایی در امثال او بیشتر مورد توجه قرار گرفتهاند. نگارنده ضمن بررسی این ویژگیها به ذکر نمونههایی از امثال موجود در دیوان خاقانی پرداختهاست. این مقاله گامی است در جهت آشنایی بیشتر با شعر و سخن خاقانی و همچنین شناخت دقیقتر و عمیقتر امثال و حکمی است که همچون نگینی درخشان در میان اشعارش نشستهاند.
خلاصه ماشینی:
(مفلس کیمیا فروش ، شفیعی کدکنی، ١١٠) او با چنان مهارتی با واژگان ، هنرنمایی میکند که گویی به تعبیر خویش ، با کلامش سحر و جادو میکند: شاعــــر ساحـــــر منـــــم انــــــدر جهــــــان در سخــــــن معجـــــــزه صـــــاحب قــــران (دیوان : ٣٤٢) او در جایی دیگر کلام خود را «سحر حلال » و کلام دشمنان خویش را «خرافات » میخواند: سحـــــر حلال من چــــون خرافات خـــود نهنـد آری یکــــــــی است بولهب و بوترابشــــــــان (دیوان : ٣٢٩) از آنجاییکه خاقانی به فرهنگ عامۀ مردم توجه خاص دارد، باورها و امثال نیز که به نوعی برگرفته از اندیشه ها، باورها و مناسبات اجتماعی میان تودة مردم هستند، در شعر و سخن او نمودی ویژه دارند.
ویژگیهایی را که در این پژوهش به آن پرداخته ایم میتوان در موارد زیر خلاصه کرد: سادگی و روانی امثال ، پرداختن به آرایۀ تلمیح در امثال ، امثال عربی که مورد استفاده قرارگرفته اند، اشاره به اصناف و مشاغل رایج در عصر خاقانی و اشاره به حیوانات و بهره گیری از آنها در قالب امثال که به تفصیل در مورد هریک از این مقوله ها سخن به میان آمده است و در هر مورد نمونه های متعددی از اشعار دیوان خاقانی را به عنوان شاهد مثال آورده ایم .