چکیده:
قالب شعری قصیده، دارای چارچوب منسجمی است که از چهار بخش تغزّل، تخلص، مدح و دعا تشکیل شدهاست و هر بخش با بخش بعدی، پیوند معنایی دارد. ایجاد ارتباط میان هر بخش با بخش بعدی ضروری است و شاعر، آگاهانه، رشته منطقی گفتار را شکل میدهد؛ اما آیا در ذهن وی، بخشهای به ظاهر بیارتباط نیز منسجم و با هم مرتبط هستند؟
در بررسی قصاید عبدالواسع جبلی، شاعر قرن ششم، به نمونههایی برخورد کردیم که در آنها، بخش پایانی، یعنی دعا، با بخش آغازین، یعنی تغزّل، ارتباط مفهومی دارد؛ به عبارت دیگر، شاعر با ایجاد تداعیها در پایان قصیده، ذهن را دوباره به آغاز آن باز میگرداند و همین امر باعث میشود تا شعر به صورت یک کل منسجم در ذهن خواننده ثبت شود. یکی از ابزارهای ایجاد انسجام متن، انسجام واژگانی است که به صورتهایی از قبیل «با همآیی»، «هممعنایی»، «تضاد»، «تکرار»، «شمول معنایی» و «جزء و کل» نمود میابد. ارتباط معنایی این عناصر با یکدیگر، زنجیرههای انسجامی را میسازد. بسامد هر کدام از این مولّفهها و شیوههای تشکیل زنجیره و نحوه بسط آنها در زنجیرههای طولانی، از عوامل سبک شناسی است که محقّق را در رسیدن به شاخصهای سبکی یک اثر یاری میکند. در این پژوهش، با ارائه نمونههایی از دیوان جبلی، کاربرد این مولّفهها در زنجیره های طولانی، که باعث پیوستگی آغاز قصاید به پایان آنها شده و در نتیجه متنی منسجم پدید آورده، نمایش داده شده است .
Ode is a verse-form wich has coherent frame; consist of four parts: lyricism, preparing for eulogy, eulogy, prayer; each part is related to the next part in meaning. Connecting the parts with their next part is necessary and the poet makes the speech connected consciously, but we wonder if in his mind, the parts wich are far from each other, are also related and coherent? Studing Abd-al-Vase’ Jabali’s odes, 6th century A.H. poet, shows that in some odes, the last part (prayer) is connected in meaning with the first part (lyricism); in other words, associations send back the readership’s minds to the beginning of the poem so that makes the ode wholly coherent. Lexical cohesion is a way to creat a coheret text, consists of: Collocation, Synonymy, Antonymy, Repetition, Hyponymy and Meronymy. The relationship between these items constructs cohesive chains. The frequency of each item and methods of chain’s construction and expanding them in the whole text is a stylistics item wich helps the researcher to find out the stylistic index of works. This research indicates the function of these items in long chains to connect the beginning of the odes to their ending and to creat the coherent text, by giving examples from Jabali’s divan.
خلاصه ماشینی:
ایجاد ارتباط میان هر بخش با بخش بعدی ضروری است و شاعر، آگاهانه ، رشتۀ منطقی گفتار را شکل میدهد؛ اما آیا در ذهن وی، بخشهای به ظاهر بیارتباط نیز منسجم و با هم مرتبط هستند?در بررسی قصاید عبدالواسع جبلی، شاعر قرن ششم ، به نمونه هایی برخورد کردیم که در آنها، بخش پایانی، یعنی دعا، با بخش آغازین ، یعنی تغزل ، ارتباط مفهومی دارد؛ به عبارت دیگر، شاعر با ایجاد تداعیها در پایان قصیده ، ذهن را دوباره به آغاز آن باز میگرداند و همین امر باعث میشود تا شعر به صورت یک کل منسجم در ذهن خواننده ثبت شود.
با بررسی قصاید بدیع الزمان عبدالواسع عبدالجامع غرجستانی جبلی، از شاعران قرن ششم (سمعانی، الأنساب ، ج ˀ: ص ʾˆʾ؛ مجمع الفصحا، هدایت ، ج ʾ: ص ʾʽ˂؛ تاریخ ادبیات در ایران ، صفا، ج ʾ: ص ʾ˄ʾ) و از پیشگامان تغییر سبک خراسانی به عراقی (گزینۀ مقاله ها، پروین گنابادی: ص ʿˁʾ؛ سبک شناسی شعر، شمیسا: ص ˆʾʾ)، دریافتیم که گاهی، بخش پایانی قصیده ، یعنی دعا، با بخش آغازین آن ، یعنی تغزل ، ارتباط مفهومی دارد و شاعر با ایجاد تداعیها در پایان قصیده ، ذهن خواننده را دوباره به آغاز آن باز میگرداند و بدین ترتیب باعث میشود تا شعر به صورت یک کل منسجم در ذهن خواننده ثبت شود.
(CH HAFCMBʰ "FFCd;S "MM;H: J بررسی عوامل انسجام واژگانی، در تغزل و تأبید قصاید جبلی، نشان داد که واژه های مرتبط در این دو بخش باعث ایجاد ارتباط مفهومی در آغاز و پایان این قصاید شده و از آنها یک کل یکپارچه ساخته است .