چکیده:
رساله فصول اثر رشیدالدین میبدی (ز: 520 ه.ق)، مفسّر قرآن و نثرنویس برجسته عرفانی در سده ششم ه.ق است. این رساله اثری ناشناخته از این نویسنده است که تفاوت بنیادین با دیگر آثار او دارد و در کلیّت آن، نوشتهای است در اصول و شیوههای هنر خطابه و فصّالی. نثر فصول نثری بینابین است که به نثر فنی گرایش دارد.
در مقاله حاضر رساله فصول بر اساس سه رویکرد زبانی، فکری و ادبی بررسی شده است. از مهمترین ویژگیهای زبانی رساله فصول، فراوانی واژههای عربی، اقتباس از آیات و احادیث، استشهاد به اشعار عربی و فارسی و کاربرد تلفظهای کهن است. در بعد ادبی گرایش زیاد نویسنده به انواع سجع و جناس، افسونی موسیقایی و آهنگین به نثر او میدهد. پارهای صور خیال بهخصوص تشبیههای بلیغ، استعاره نیز بیش از سایر تصاویر مورد توجّه قرار گرفته است. از آنجا که این اثر در اصل نمونه ای از هنر خطابه و فصّالی است، گرایش به موسیقایی کردن نثر میتواند متاثر از سنّت شفاهی خطابهگویی باشد. در این مقاله علاوه بر بررسی ویژگیهای سبکشناسی فصول میبدی، با رویکردی تطبیقی، وجوه تشابه و افتراق این اثر با رسالهالطیور نجم رازی (م654 ه.ق) ـ که از متون مربوط به فنّ فصّالی در سده ششم ه.ق است - به صورت مختصر بیان شده است
خلاصه ماشینی:
« (ص ٧١) محتوای رسالۀ فصول : رسالۀ فصول در کلیت آن نوشته ای است در اصول و شیوه های هنر خطابه و فصالی، و محتوای اثر به گونه ای است که یکسر به مدح و مدیحه گویی میپردازد و نویسنده در هر فصل نمونه هایی را ذکر میکند که به کار فصالان و خطبا میآید تا در مدایح خود از آن بهره ببرند.
در رسالۀ فصول ، میبدی سخن از «اهل تحقیق و اشارت و ارباب معانی» میکند و اصطلاحات شناخته شدة عرفانی، چون توحید، تفرید، رضا، ولاء، همت را به کار میبرد که اینگونه اصطلاحات شباهتهایی با نثر کشف الاسرار و نیز روش میبدی در تفسیر عرفانی آیات قرآنی دارد و به نوعی بیانگر رویکرد عرفانی میبدی به تفسیر است ، هر چند کارکرد این اصطلاحات نه در جهت تزکیه نفس و عوالم عرفانی بلکه در جهت مدح ممدوح و برکشیدن او است .
٣. سطح ادبی : صور خیال : در رسالۀ فصول نویسنده بیشتر از آرایۀهای لفظی برای موسیقایی کردن جملات خود استفاده کرده است که در ادامه به نمونه هایی از آن اشاره میشود: ١.
در اینجا برای مقایسه به مشابهت ها و تفاوتهای فصول میبدی با این اثر به صورت مختصر اشاره میشود: ١- هر دو اثر دارای نثری بینابین و متمایل به نثر فنی ند، هر چند رس ال ةال ط یور در کل نثری ساده تر دارد و متمایل به نثر بینابین است .