چکیده:
رخداد و واقعة انقلاب اسلامی جامعه و ساخت قدرت و فرهنگ را تغییر داد. از همین رو، روند تولید فیلم نیز تابع سیاست های کلان فرهنگی و سیاسی کشور شد. بر پایة سیاست اسلامی سازی و حضور تام دین در ساخت سیاسی و فرهنگی کشور سینما به صورت نهادمند و سازمان یافته جلوة دینی پیدا کرد، اما این بازنمایی در دوران مختلف اجتماعی و سیاسی، متمایز با یکدیگر بوده است و گفتمان های سیاسی نیز در تعین سینمای دینی نقش ویژه ای داشته اند. در این مطالعه با مفروض گرفتن فیلم بهمثابه محصولی فرهنگی و کرداری گفتمانی تلاش شده است تا با استفاده از روش تحلیل گفتمان و نشانهشناسی گفتمانی، ضمن تحلیل شانزده فیلم از سینمای دینی پس از انقلاب ایران به این سوال پاسخ داده شود که سینمای دینی در طلیعه و عصر انقلاب و تثبیت نظام جمهوری اسلامی و دوران عدالت و ارزشگرایی (دهة هشتاد) چگونه بازنمایی داشته است؟ حدود اشتراک و افتراق آن چیست و هرکدام از این گفتمانها سوژة دینی مطلوب خود را چگونه بازنمایی میکنند. نتایج این مطالعه گویای آن است که بازنمایی سینمای دینی در این دو دورة سیاسی – اجتماعی با یکدیگر تفاوت گفتمانی داشته است و هرکدام صورتبندی خاصی از مناسبات سوژه، دین و جهان پیرامونش را بازنمایی میکند. سوژة دینی گفتمان انقلاب اسلامی و دفاع مقدس «قدسی انقلابی» و سوژة گفتمان بازگشت «مومنی مصلح و مکلف» است. در گفتمان بازگشت که تلاش دارد ارزشها و اصول انقلاب اسلامی را احیا کند بهصورت تاملبرانگیزی شاهد پیوند دال ملیگرایی و دینداری و برآمدن قهرمانان زن در قامت سوژة دینی هستیم که مغایر با فضای گفتمانی موسوم به انقلاب و دفاع مقدس است. همچنین میتوان گفت که اگر در گفتمان نخست سوژة قهرمان بهنوعی با دفاع مقدس پیوند مستقیم یا غیرمستقیم دارد، در گفتمان بازگشت، شخصیت روحانی سوژهای مرجع و قهرمان و مردمی بازنمایی میشود که گرچه بهنظام سیاسی تعلق و دلبستگی دارد، اما همواره منتقد دستگاه بوروکراتیک و دولتی و همیار مردم است.
خلاصه ماشینی:
بر پایۀ سیاست اسلامی سازی و حضور تام دین در ساخت سیاسی و فرهنگی کشور سینما به صورت نهادمند و سازمان یافته جلوۀ دینی پیدا کرد، اما این بازنمایی در دوران مختلف اجتماعی و سیاسی، متمایز با یکدیگر بوده است و گفتمان های سیاسی نیز در تعین سینمای دینی نقش ویژه ای داشته اند.
در این مطالعه با مفروض گرفتن فیلم به مثابه محصولی فرهنگی و کرداری گفتمانی تلاش شده است تا با استفاده از روش تحلیل گفتمان و نشانه شناسی گفتمانی، ضمن تحلیل شانزده فیلم از سینمای دینی پس از انقلاب ایران به این سؤال پاسخ داده شود که سینمای دینی در طلیعه و عصر انقلاب و تثبیت نظام جمهوری اسلامی و دوران عدالت و ارزش گرایی (دهۀ هشتاد) چگونه بازنمایی داشته است ، حدود اشتراک و افتراق آن چیست و هرکدام از این گفتمان ها سوژۀ دینی مطلوب خود را چگونه بازنمایی میکنند؟ نتایج این مطالعه گویای آن است که بازنمایی سینمای دینی در این دو دورۀ سیاسی – اجتماعی با یکدیگر تفاوت گفتمانی داشته است و هرکدام صورت بندی خاصی از مناسبات سوژه ، دین و جهان پیرامونش را بازنمایی میکند.
در گفتمان بازگشت که تلاش دارد ارزش ها و اصول انقلاب اسلامی را احیا کند به صورت تأمل برانگیزی شاهد پیوند دال ملیگرایی و دین داری و برآمدن قهرمانان زن در قامت سوژۀ دینی هستیم که مغایر با فضای گفتمانی موسوم به انقلاب و دفاع مقدس است .
این سوژه ها یکسره ارزش های انقلاب اسلامی از حیث سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و دینی را درونی کرده اند و مصداق یک سوژة مطلوب برای گفتمان مسلط هستند.