چکیده:
با اشغال ایران در جنگ جهانی اول، شهرهای این سرزمین به میدان رقابت قدرتهای موجود در آن تبدیل شد. زنجان یکی از این شهرها بود. پرسش اینجاست که عملکرد جناحهای صاحب قدرت در زنجان، در طول این جنگ، چه بود و چه پیامدهایی داشت؟ پژوهش حاضر به شیوهی گردآوری اسنادی و میدانی در پی پاسخ به پرسش مذکور است. این شهر در طول جنگ، به صحنهی کشاکش سه قدرت اشغالگران بیگانه، خوانین محلی و حاکم شهر، تبدیل شد. دو قدرت نخست، از منابع مادی و انسانی زنجان در جهت منافع خود بهرهجویی کردند. قدرت سوم نیز، با پیش گرفتن سیاستی واقعبینانه و متناسب با شرایط موجود، از تمام استعداد ممکن خود برای سازماندهی شهر زنجان و نواحی اطراف استفاده نمود. سیاست حکومت مرکزی در زنجان به سببب ضعف در ارتباط با قدرت نخست، سیاستی انفعالی و در ارتباط با اختلافات قدرت دوم و سوم، دعوت به مصالحه و کسب رضایت آنها بود. نبرد قدرتها در این شهر، باعث بینظمی، کاهش جمعیت، مهاجرت، بیکاری، تعطیلی صنایع محلی و اختلال در تجارت شد.
With the occupation of Iran during World War I، Iranian cities became rivalry arenas for the existing powers. Zanjan was one of those cities. The main question of the present study is: ‘How did the powers in Zanjan act during World War I and with what outcomes? 'This study sought to answer the above question through gathering documents as well as field study، using an analytic-descriptive method. During the war، Zanjan became the scene of conflict between three powers: alien invaders (Russia and England)، local khan (Jahanshah Khan Amir Afshar) and the local governor (As'ad al-Dawla Zolfaghari). The alien invaders and the local khan exploited material and human resources of Zanjan for supplying their own needs and interests. The third power، the Governor of Zanjan، adopting a realistic policy، used all the possible capacity to organize the affairs of the city and its surrounding areas. Because of its weakness، the central government's policy in Zanjan in communicating with the first power was passive and in relation to the second and third powers was invitation to peace and obtaining the consent of both parties. The power struggle in Zanjan caused disorder، population decline، emigration، unemployment، the closing down of local industries and disruption in trade.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش ، در جستجوی پاسخ به این پرسش است که عملکرد جناح های صاحب قدرت در زنجان در طول جنگ جهانی اول چه بود و چه پیامدی داشت ؟ در سایه ی این پرسش اصلی، پرسش های فرعی عبارتند از: عملکرد نیروهای اشغال گر بیگانه در زنجان چه بود؟ عملکرد خوانین محلی در زنجان چگونه بود؟ حکمران زنجان در برابر نیروهای بیگانه ، چه اقداماتی داشت ؟ حکومت مرکزی در جنگ قدرت زنجان ، چه سیاست هایی برگزید؟ جنگ قدرت های محلی و بین المللی، چه پیامدهای سیاسی و اقتصادی در این شهر داشت ؟ فرضیه ی اصلی پژوهش این است که «کنش قدرت های محلی و بین المللی برای تأمین منافع خود در زنجان صورت گرفت و این روند باعث ناامنی، قحطی، کاهش جمعیت ، مهاجرت ، بیکاری، تعطیلی صنایع محلی و اختلال در تجارت زنجان شد».
در واقع در حوالی شهر زنجان «جهان شاه خان امیر افشار» پس از قوای انگلیس ، یکه تاز میدان بود و برای کنار زدن اسعدالدوله ی ذوالفقاری حاکم زنجان و دست یافتن به حکومت زنجان با روس ها ساخت و با انگلیسیها در تاراج آذوقه مردم هم داستان شد )خطیبی، ١٣٩٠: ١٨٦(.
نتیجه با آغاز جنگ جهانی اول با اشغال ایران ، زنجان از سال ١٢٩٤ تا ١٢٩٧ش /١٩١٥تا ١٩١٨م به میدان رقابت سه قدرت تبدیل شد: اشغال گران بیگانه ، امیر افشار )یکی از خوانین محلی( و اسعدالدوله ذوالفقاری )حاکم زنجان (.