چکیده:
موضوع رابطۀ دین و تمدن و نقش دین در فرایند تمدنسازی، از مباحث بسیار مهم در حوزۀ مطالعات تمدنی به شمار میرود. این نوشتار درصدد است چیستی و چگونگی رابطۀ دین اسلام و تمدن را در اندیشۀ امام خمینی(ره) مورد واکاوی قرار دهد. برای این هدف، با روش توصیفی - تحلیلی، تلاش شده تا به این پرسش پاسخ داده شود که از دیدگاه امام چه نسبتی بین اسلام و تمدن برقرار است؟ نتایج این بررسی، نشانگر آن است که امام خمینی(ره) با اعتقاد به جامعیت، قلمرو حداکثری و ابعاد دنیوی و اجتماعی دین اسلام، آن را دینی تمدنساز میداند که تمدن حقیقی؛ یعنی بالاترین مراتب تمدن را در آن میتوان یافت. اسلام در گذشته، توانایی تمدنسازی خود را به خوبی نشان داده و عامل اصلی افول تمدن اسلامی، دوری از دین بوده و راه احیای آن نیز در بازگشت به اسلام است. لازمۀ تمدنسازی، پویایی اندیشۀ دینی است. تشکیل حکومت دینی، گامی اساسی در عملکردن به دین در عرصۀ حیات اجتماعی مسلمانان و در نتیجه، در تحقق تمدن اسلامی بهشمار میرود و تشکیل امت اسلامی، برای دستیابی به تمدن فراگیر اسلامی ضرورتی اجتنابناپذیر است.
The topic of the relationship between religion and civilization and the role of religion in the process of civilization-building is one of the most important issues in the field of civilization studies. This article is about what and how is the relationship between the religion of Islam and civilization in the thought of Imam Khomeini (RA). For this purpose, through a descriptive-analytical method, it has been attempted to answer the question of what is the relationship between Islam and civilization, from the viewpoint of Imam Khomeini.
The results of this study indicate that Imam Khomeini, believing in the universality, maximum realm, and the social and worldly dimensions of Islam, regards it as a civilization-builder religion in which the real civilization, the highest level of civilization, can be found. In the past, Islam has demonstrated its ability to build civilization and the main reason for the decline of Islamic civilization is the alienation from religion and the way to revive it is also to return to Islam. The dynamics of religious thought is imperative for civilization-building. The formation of a religious state is an essential step in the materializing religion in the realm of the social life of Muslims and, consequently, in the realization of Islamic civilization, and the formation of the Islamic Ummah is an indispensable necessity for the achievement of universal Islamic civilization.
خلاصه ماشینی:
2. مفهوم تمدن در اندیشۀ امامخمینی با مرور نوشتهها و سخنان امام خمینی میتوان گفت تمدن، موضوعی نیست که بهطور مستقل برای ایشان مطرح بوده باشد؛ اما از آنرو که به نوعی در مواجهۀ فکری با این مفهوم قرار داشته، دیدگاههای خود را دربارۀ آن بیشتر در قالب نقد برداشت غربی از تمدن و نفی انتساب «مخالفت با تمدن» به دین و روحانیت بیان نموده است.
ایشان معتقد است، برخلاف مکتبهای مادی که تکبعدی هستند و فقط به ظواهر و بعد مادی وجود انسان پرداختهاند (همان: ج11: ص125) و برخی ادیان توحیدی مانند مسیحیت که فقط به ابعادی معنوی و فردی توجه نمودهاند؛ اسلام، دینی است که در عین توجه به معنویات و تربیت و تهذیب نفسانی انسانها، به مادیات و تربیت مردم در نوع نگرش به مادیات و چگونگی بهرهمندی از آن نیز عنایت دارد.
ایشان با رد تبلیغات سوء دشمنان اسلام مبنی به اینکه اسلام، دین زندگی نیست و برای ادارۀ جامعه نظامات و قوانین ندارد و فقط محدود به برخی احکام فرعی و اخلاقیات است؛ معتقد است، نسبت اجتماعیات قرآن به آیات عبادی آن از صد به یک هم بیشتر است.
این تأکیدها، نشانگر آن است که اگرچه حکومت دینی از دیدگاه امام خمینی، ریشه در دین دارد و به عبارتی مشروعیت آن برخاسته از دین و خداوند است؛ اما تحقق آن، بدون حضور و ایفای نقش مردم ممکن نیست.
از دیدگاه امام، اسلام، دینی است که با سیاست پیوند تنگاتنگی دارد و تشکیل حکومت نیز یکی از ضرورتها برای تحقق دین در حیات اجتماعی مسلمانان است.