چکیده:
عا
شق شدن پادشاه بر کنیزک » نخستین داستانی است که مولانا آن را حسب حال ما
خوانده و بعد از عشق نامه مثنوی ( سی و پنج بیت نخست) سروده است؛ طرح داستان به
گونه ای است که مولوی توانسته پاره ای از اصول عرفانی و عقاید خود راء به مناسبتهایی در
ضمن آن بیان کند جز آن که در فرجام آن» در دفاع از کار پادشاه و حکیم در کشتن زرگری
بیگناه» گرهی در کارش افتاده» و ناگزیر برای تا ویل آن به استفاده از تمثیل و استناد بر آیات
و روایات چنگ زده و با و از آن دفاع کرده است؛ با این همه» حالت بهت و
حیرت خواننده را از کار حکیم الهی ترک نمی کند؛ به همین مناسبت نگارنده بر آن شد که
مستندات مولوی را در آن مورد»ء از دیدگاههای مختلف بررسی کند تا شاید توفیقات حق -
تعالی - دستگیرش شود و راه به جایی ببرد» و یا حداقل طرح مسئله خود انگیزه ای گردد بر مثنوی چژوهان ، برای تحقیقات بیشتر در این زمینه
خلاصه ماشینی:
بحث و بررسی داستان شاه وکنیزک و زرگر یکی از شیواترین و پربارترین داستانهای مثنوی است، مولوی در پرداختن این داستان، طبعی پر شور و بیانی مؤثَر دارد؛ و آن چنان که شیوة او در داستان پردازی است یک خطَ مستقیم را در روایت داستان تعقیب نمیکند بلکه غالباً به کمترین مناسبت از متن و تنة اصلی داستان بیرون می زند و خواننده را با خود به گشت و گذار در عالم عرفان و اخلاق و روانکاوی بیماران روحی، و شرح و بیان آلام بی زنهارشان می برد و پس ازنتیجه گیری از موضوعات فرعی، با مهارت، دوباره به اصل داستان بر می گردد؛ موضوع محوری این داستان بیان فرق میان عشق مجازی و عشق حقیقی است و این نتیجه که عشق مجازی از آنجا که خاستگاهش جمال ناپایدار زیبا رویان است ناپایدار، و مایه رنج و بیماری و ننگ است؛ پس: عشق آن زنده گزین کو باقیست کز شراب جانفزایت ساقیست ( مولوي، 1353 : 11) هر چند مولوی در جابه جای داستان، نتایج استوار و روشن از سخنان آتشین و بحثهای فلسفی و عرفانی خویش می گیرد- که نمونه هایی از آن را در کتاب بر لب دریای مثنوی (زمانی ، 1382: 18) میتوان یافت- ولی وقتی به توجیه کشته شدن زرگر بی گناه به دست حکیم می رسد گویی خود احساس می کند که به بیان نکته ای رسیده که هم تأ ویلش مشکل است و هم فهمش از مقدور ذهن و درک خلق، بسیار دور است؛ از این رو متوسَل میشود به اشاره و استناد بر آیات و روایات، و نقل حکایات و تمثیلات که از بیت: کشتن این مرد بر دست حکیم نی پی امَید بود و نی ز بیم ( همان : 12) شروع می شود و صد و دو بیت را شامل می گردد.