چکیده:
در سراسر عصر ساسانی و همین طور دوران اسلامی، تجارت نقش بسیار پررنگی در اقتصاد و معیشت مردمان آن ادوار داشته است. در این میان بنا به دلایل سیاسی در اواخر عصر ساسانی، راه های دسترسی به خلیج پارس از اهمیت خاصی برخوردار می شود. شهرستان کوار با توجه به قرارگرفتن در مسیر تجاری استان فارس که از یک سو به خلیج پارس و ازسوی دیگر به نواحی مرکزی این امپراطوری منتهی می شد، نقش پررنگی درطول تاریخ داشته و به سبب وجود رود سکان (قره آقاج) در جوار این شهرستان، عبور کاروان های تجاری در گرو احداث معبری بوده که این مهم را میسر کند. در مقاله پیش رو تلاش شده است تا با توسل به مطالعات باستان شناسانه و همچنین تحقیقات کتابخانه ای به بررسی منبع آبی شهر کوار، نقش پل کوار در ایجاد ارتباط با خلیج فارس و همچنین ریشه شناسی نام این شهر پرداخته شود. بقای پل کوار یکی از گزینه های احتمالی عبور کاروانیان بوده است. با بررسی متون جغرافیایی دسته اول از سده های آغاز اسلام و همچنین بررسی سازه فعلی پل می توان دریافت که این شهرستان با اتکا به این پل تاریخی، نقش بی بدیلی در ایجاد و دوام تجارت از دوره ساسانی تا دوران اسلامی داشته است. همچنین دوام و بقای این شهر در طول تاریخ در گرو آبی بوده که از بند بهمن به واسطه تاسیساتی خاص به این شهر می رسیده است. بر این اساس در پژوهش حاضر سعی شده تا با بررسی تاسیسات یادشده، چگونگی و عملکرد آن تبیین شود و همچنین علاوه بر شناخت پل کوار، با رویکرد فنون ساخت و کاربرد و عملکرد آن براساس منابع نوشتاری موجود، چشم انداز منطقه بررسی و در آخر با ارزیابی نتایج به دست آمده، گاه نگاری پیشنهادی آن بازگو شود. روش تحقیق توصیفی، تطبیقی و تحلیلی است.
خلاصه ماشینی:
شهرستان کوار با توجه به قرارگرفتن در مسیر تجاری استان فارس که از یکسو به خلیجپارس و ازسوی دیگر به نواحی مرکزی این امپراطوری منتهی میشد، نقش پررنگی درطول تاریخ داشته و بهسبب وجود رود سکان (قرهآقاج) در جوار این شهرستان، عبور کاروانهای تجاری در گرو احداث معبری بوده که این مهم را میسر کند.
در عهد اسلامی نیز حجم وسیعی از مبادلات تجاری بهواسطۀ شهرهای مرکزی و جنوبی ایران شامل بنادر خلیجفارس که در رأس آن بندر سیراف قرار داشت، انجام میشده است که در این بین ایالت فارس بهواسطۀ همجواری با خلیجفارس نقش حیاتی در این مسیر تجاری داشته و بدونتردید هر کاروانی که قصد تجارت از راه دریا داشته، ناگزیر از عبور از این ولایت بوده است.
ابنحوقل در صورةالارض از همین راه یاد میکند و مینویسد: از شیراز بسیراف چنان است که از شیراز بیرون میشود و به کفر قریهای در پنج فرسخی میرسد و از این ده تا قریه نخذ نیز 5 فرسخ است و از نخذ تا شهر کوار مسافت یک تیر پرتاب و همینجا محل قسمت شدن آب شهر کوار است و از نخذ تا قریه بیجان 4 فرسخ و از بیجان تا جور 6 فرسخ و از آنجا تا دشت شوراب 5 فرسخ و از آنجا تا خان آزاد مرد 6 فرسخ است و از این محل در صحرائی بهطول سه فرسخ پوشیده از نرگس مضعف (خودرو) قرار دارد و از خان آزاد مرد تا قریه کیرند 6 فرسخ و از آنجا تا قریه می 6 فرسخ و از می تا رأسالعقبه 6 فرسخ و در اینجا منزلی است بنام آذرکان، و از آذرکان تا خان برکاته 4 فرسخ و از برکاته تا شهر سیراف در حدود 7 فرسخ است و مجموعا 60 فرسخ میباشد (ابنحوقل، 1992: 249).
برطبق گفتۀ ابنبلخی و جنید شیرازی در تذکره، شیراز 8 دروازه داشته که دروازۀ کوار نیز یکی از آنها بوده است (ابنبلخی، 1374: 406؛ جنیدشیرازی، 1364: 319).