چکیده:
یکی از منابع ارزشآفرین اقتصادی کشور مراتع گیاهان دارویی است. این مزیت سبب شده که برداشت از این مراتع مورد توجه برداشتکنندگان و دستاندرکاران دولتی قرار گیرد. مشکل سوداگریهای برخی برداشتکنندگان و روند رو به اضمحلال مراتع از یک سو و در حاشیه قرار گرفتن اهالی بومی روستاها برای استحصال مراتع باعث شد که «روایت سازوکارهای حکمرانی منابع مشاع در بخش گیاهان دارویی مرتعی» به عنوان مسئله اصلی این مقاله مورد توجه قرار گیرد. برای ارائه روایتی دقیق از سازوکارهای حکمرانی منابع مشاع مرتعی ضمن مرور قوانین و مقررات این حوزه و بررسی اسناد مرتبط، با 20 نفر از دستاندرکاران دولتی و برداشتکنندگان در این بخش نیز مصاحبه شد. مشخص شد که در وضع موجود، حکمرانی منابع مرتعی با محوریت و تمرکز دولتی صورت میگیرد و رویه واگذاری آنها به افراد برای برداشت از طریق طرح مرتعداری، سازوکار مزایده و دریافت بهره مالکانه، پایداری اقتصادی و معیشتی را برای بهرهبرداران ایجاد نمیکند. درسآموزی از الگوهای موفق در حکمرانی منابع مشاع با تاکید بر مدیریت غیرمتمرکز و مردمی مراتع در کشورهای دنیا، موید آن است که بازتعریف حقوق مالکیت برای برداشتکنندگان بومی و طراحی قواعد کنش جمعی متناسب با بافت فرهنگی و ویژگیهای زیستبوم هر منطقه، نقش مهمی در شکلگیری حکمرانی صحیح منابع مشاع دارد. استحصال این منابع از طریق سازوکارهای مردمی و چندمرکزی علاوه بر جلوگیری از مهاجرت روستایی سبب میشود که چرخه کامل بهرهگیری از مرتع که شامل احیاء، تولید و نگهداشت آنها است نیز بدون هزینه دولتی و توسط خود مردم صورت گیرد.
خلاصه ماشینی:
مشکل سوداگري هاي برخي برداشت کنندگان و روند رو به اضمحلال مراتع از يک سو و در حاشيه قرار گرفتن اهالي بومي روستاها براي استحصال مراتع باعث شد که «روايت سازوکارهاي حکمراني منابع مشاع در بخش گياهان دارويي مرتعي » به عنوان مسئله اصلي اين مقاله مورد توجه قرار گيرد.
استحصال اين منابع از طريق سازوکارهاي مردمي و چندمرکزي علاوه بر جلوگيري از مهاجرت روستايي سبب ميشود که چرخه کامل بهره گيري از مرتع که شامل احياء، توليد و نگهداشت آنها است نيز بدون هزينه دولتي و توسط خود مردم صورت گيرد.
واژگان کليدي: حکمراني منابع مشاع ، سازوکار کنش جمعي ، حقوق مالکيت ، گياهان دارويي مرتعي ، قواعد نهادي ١- مقدمه توليد گياهان دارويي يکي از محورها و مزيت هاي اصلي کشور در توليد ثروت و کسب درآمدهاي ارزي است به نحوي که روند صادرات اين محصول طي سال هاي گذشته افزايش يافته و طبق پيش بيني ها به ٣/٥ ميليارد دلار تا سال ١٤٠٤ ميرسد [١٦].
1- Toll goods 2- Private goods 3- Public goods 4- Common pool goods 5- The free riding problem 6- Excludability جدول ١) چهار نوع کالاي اساسي {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} يکي از سازوکارهايي که طي سده اخير در کشور براي سازماندهي بهرهگيري از منابع مشاع تدوين شده ورود و نظارت مستقيم دولت در بهرهگيري از منابع مشاع است به نحوي که خود دولت مستقيما اين منابع را استحصال و يا آنها را از طريق سازوکارهايي رسمي به بخش خصوصي واگذار ميکند.